Sitseron Mark Tulliy

SITSERON O'zining otashnafasligi bilan Demosfen darajasida turadigan va antik dunyoning ikkinchi ulug' so'z ustasi sifatida tanilgan notiq Mark Tulliy Sitserondir. Sitseron eramizdan oldingi 103-yilda Rimdan uncha uzoq bo'lmagan Arpina shahrida tug'iladi. Uning ota-onasi shahar fuqarosining badavlat suvoriylar toifasiga mansub kishilar edi. Ular o'z bolalariga yaxshi bilim berish maqsadida Rimga ko'chib keladilar. Dastlabki tahsilni Yunon murabbiylari qo'lida olgan Sitseron ilk bolaligidayoq Yunon tilini to'la-to'kis o'rganadi, bu xalqning ulug' adabiyoti bilan tanishadi, unga muhabbat bog'laydi. So'z san'atini egallash bobida zamonasining atoqli notiqlari Sitseronga ustozlik qiladilar. Rim shahrida yashovchi ba'zi Yunon faylasuflari yordamida zamonasining yangi falsafiy oqimlari bilan tanishishga muyassar bo'ladi. Sitseron o'z faoliyatini Sulla hukmronligining dahshatli yillarida (81) boshlaydi. U birinchi marta Publiy Kvinsiy degan oddiy bir dehqonning g'ayri qonuniy yo'l bilan tortib olingan yeri to'g'risidagi da'vo yuzasidan himoyachi sifatida so'zga chiqib, ishning muvaffaqiyatli tugallanishiga erishadi. Birinchi g'alabadan ruhlangan Sitseron ko'p o'tmay og'ir jinoiy ishda qoralangan aybdorni yoqlab chiqishga jur'at etadi. Bu ishning tafsiloti tubandagicha bo'lgan: Rossiy degan badavlat odam noma'lum kishilar tomonidan o'ldiriladi. Marhumning qarindoshlari Sullaning yaqin amaldori Xrisogon yordamida Rossiyning nomini soxta yo'l bilan proskripsiya (o'zlari o'limga, mollari davlat foydasiga hukm qilingan odamlar) ro'yxatiga kiritib, shu yo'l bilan uning mol-dunyosiga ega bo'lishni ko'zlaydilar; buning ustiga marhumning chinakam merosxo'r o'g'lini qotillikda ayblab, unga qarshi jinoiy ish qo'zg'aydilar. Rossiyning ishi shu qadar qaltis, shu qadar xavfli ediki, bu jinoyatda Xrisogonning ishtiroki borligini sezib, zamonasining atoqli notiqlaridan birontasi aybdorni mudofaa qilishga botinolmaydi. Sitseron dadillik bilan Xrisogonning hiyla-nayranglarini, yovuz niyatlarini ochib tashlaydi va bu xildagi qotillik faqatgina Rossiyning o'limidan foyda chiqarishni ko'zlagan odamlarning qo'lidan kelishi mumkin ekanligini isbotlaydi. Ayblanuvchi oqlanadi. Sitseron Rossiyning ishi yuzasidan so'zlagan nutqida, garchi Sullaning nomini atamasa ham, uning siyosat va tartiblarini qattiq qoralab ketadi. Zamonasining ko'pchilik so'z ustalari singari Sitseron ham o'z faoliyatining boshlang'ich davrida faqatgina Osiyo notiqlik usulidan foydalanib, uslubning ko'tarinki, iboralarning jo'shqin, jumlalarning nafis bo'lishiga katta e'tibor bergan. Rossiyning sudidan keyin Rimda turishdan ancha havotirlangan Sitseron, falsafa hamda notiqlik san'atini chuqurroq o'rganish bahonasi bilan Yunoniston safariga jo'naydi va bu yerda o'tkazilgan ikki yillik sayohat davomida Afina bilan tanishadi, Kichik Osiyoning turli shaharlarida bo'ladi va, nihoyat, bir qancha vaqt Rodosda yashab, mashhur faylasuflardan, ulug' notiqlardan ta'lim oladi, ularning nutqlarini tinglaydi va shular ta'sirida o'zining ilgarigi notiqlik uslubidan voz kechib, Osiyo hamda Attika usullari omixtasidan iborat yangi bir uslub kashf etadi. Sitseronning ilm bobida erishgan yutuqlari, noyob notiqlik salohiyati, katta muvaffaqiyat bilan boshlangan dastlabki ishlari - bundan buyon uning yuqori davlat lavozimlariga ko'tarilishda eng puxta zamin bo'lib xizmat qiladi. Rim ...