Abu Nasr Forobiy (873 - 950) va uning ta'limiy-axloqiy qarashlari

Abu Nasr Forobiyning ta'limiy-axloqiy qarashlari Abu Nasr Forobiy (873 - 950) o'rta asr ijtimoiy - falsafiy fikr taraqqiyoti mutafakkir Abu Nasr Forobiy nomi bilan boqliq bo'lib, uning inson kamoloti haqidagi taimoti ta'lim - tarbiya sohasida katta ahamiyatga ega. Mashxur Yunon faydasufi Arastudan keyin Sharqda o'z bilimi, fikr doirasining kengligi bilan nom chiqargan Forobiyni yirik mutafakkir - «Muallimiy soniy» - «Ikkinchi muallim» deb ataydilar. Abu Nasr Forobiy (tuliq nomi Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzaliq ibn Tarxon al-Forobiy) xijriy 260 yil (milodiy 873 yil)da Shosh - Toshkentga yaqin Forob (Utror) degan joyda harbiy xizmatchi oilasida tuqilgan. Forobda boshlanqich ta'limni olgach, Shoshda, Buxoroda, Samarqanda ta'lim olganligi haqida ma'lumotlar bor. Lekin arab xalifaligining yirik madaniy markazi Baqdodga xalifalikning turli tomonlaridan kelgan olimlar yiqilganligi, uning yirik ilmiy markazga aylanganligi tuyfayli Forobiy xam ilm olish istagida Baqdodga junaydi. Baqdodda Forobiy o'rta asr fanini, turli fan sohalarini o'rganadi. Masalan, unga Yunon tilida Abu Bashar Matta (Matta ibn Yunus), tibbiyot va mantiqdan Yuxanna ibn Xaylon (Jilon) ta'lim bergan. Umuman, Forobiy Baqdoda matematika, mantiq, tibbiyot, ilmi nujum, musiqa, tabiiyot, huquq, tilshunoslik, poetika bilan shuqullandi, turli tillarni urgandi. Bazi manbalarda Forobiy 70 dan oshiq tilni bilganligi haqida gapiriladi. Abu nasr Forobiy qomusiy olim hisoblanadi. Tadqiqotchilar uning 160 dan ortiq ilmiy asarlar yaratganligini qayd etadilar. Forobiy taxminan 941 yillardan boshlab Damashqda yashaydi. shahar chekkasidagi boqda qorovul bo'lib ishlaydi va faqirona hayot kechirib, ilmiy ish bilan shuqullanadi. 943-967 yillarda esa Xalabda yashaydi. 949-950 yillarida Misrda xam bo'lgan. Sung yana Damashqga qaytib, shu yerda 950 yilda vafot etgan. Damashqdagi «Bob as - saqir» qabristoniga dafn qilingan. Rivoyatlarga ko'ra Abu Nasrning xikmat falsafani uqishiga bir kishi sabab bo'lgan ekan. Usha kishi unga Arastuning bir necha kitobini, shu yerda tura tursin, keyin olib ketaman deb quyib ketgani sabab bo'lgan, deyishadi. Ittifoqo, kitoblarga kuzi tushib, ularning Abu Nasrning kungliga maqul bo'lib qoladi va o'qishga kirishadi natijada yetuk faylusufga aylanadi. Xaqiqatdan xam Abu Nasr Forobiy o'rta asr davri ilm - fani taraqqiyotiga katta xissa qushgan olim, Forobiy tabiiy, ilmiy va ijtimoiy bilimlarning barcha sohalarida ilmiy ish olib borgan. Forobiy uzidan keyin juda boy ilmiy meros qoldirgan. Falsafa, musiqa, filologiya va boshqa tabiiy, ilmiy bilimlarning turli sohalarida asarlar yaratgan. Demak, Forobiy inson baxt - saodatga erishuvi uchun ularni baxtli - saodatli qila oladigan jamoa rahbari bo'lishi kerak deydi. U fozil shaharni boshqaradigan hokim tabiatdan: 1 - soq - salomat bo'lib, o'z vazifasini bajarishda xech qanday qiyinchilik sezmaligi; 2 - tabiati nozik, farosatli; 3 - xotirasi mustahkam, ...