Abu Nasr Forobiy (873-950) Ali qushchi

Al-Farobiy (873-950) Forobiy uning taxallusi bo'lib, tulik nomi Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlug Tarxon - jahon madaniyatiga katta Xissa qo'shgan Markaziy osiyolik mashxur faylasuf, komusiy olim. o'rta asrning bir kancha ilmiy yutukdari, umuman yaqin va o'rta sharq, mamlakatlarida taraqqiyparvar ijtimoiy-falsafiy tafakkur rivoji uning nomi bilan bog'liq Forobiy o'z zamonasi ilmla- rining barcha sogasini mukammal bilganligi va bu ilmlar rivojiga katta xissa qo'shganligi, yunon falsafasini sharxlab, dunyoga keng tanitganligi tufayli sharq, mamlakatlarida uning nomi uluglanib, «Al-Muallim as-soniy» - «Ikkinchi muallim» (Aristoteldan keyin), «sharq, Araetuei» deb yuritilgan. Forobiy turkiy kabilalardan bo'lgan harbiy xizmatchi oilasida, Sirdaryo kirgogidagi Forob - Utror degan joyda tug'ilgan. U tug'ilgan hudud Somoniylar tomonidan boshqarilib, arab xalifaligining shimoliy chegaraei hisoblangan. Forobiy boshlang'ich ma'lumotni ona yurtida oldi. Sung Toshkent (Shosh), Buxoro, Samarkandda ukddi. Keyinrokuz ma'lumotini oshirish uchun arab xalifaligining madaniy markazi bo'lgan Bagdodga keldi. Bagdodda bu davrda musulmon dunyosining turli o'lkalaridan, xususan Markaziy Osiyodan kelgan ko'p ilm akllari tuplanishgan edi. U yerga bora turib Forobiy Eron shaharlari - Isfaxon, Xamadon, Rayda va boshqa joylarda buldi. Forobiy Bagdodda al-Mutaddil (829-902), al-Mukgafiy (902-908), al-Muktadir (908-932) xalifaliklari davrida yashadi. U bu yerda o'rta asr fani va tilining turli soxdlari, yunon falsafiy maktablari bilan chuqur tanishib, uzga diniy e'tiqod, falsafiy fikrdagi kishilar bilan ilmiy mulok,otda buldi. Abu Bashar Matga ibn Yunusdan (870-940) yunon tili va falsafasini, Yuxdnna ibn Xiylon (860-920)dan tabobat va mantik ilmini urgandi. Ayrim ma'lumotlarga Karaganda, u 70 dan ortik til- ni bil gan. Taxminan 941 yildan boshlab Forobiy Damashqda yashagan. Shadxar chekkasidagi bovda korovul bo'lib, kamtarona kun kechirib, ilm bilan shugullangan. Sunggi yillar u Xalab (Aleppo) hokimi Sayfuddavla hamdamid (943-967) iltifotiga sazovor buldi. Tadkdkotchilar uning Xalabdagi hayotini eng samarali davr hisoblaydilar. Chunki bu hokim xurfikrliligi, ilm-fanga etibor berganligi bilan ajralib turgan. U Forobiyni saroyga taklif etadi, lekin Forobiy bunga kunmaydi, oddiy hayot kechirishni afzal kuradi. Forobiy 949-950 yillarda Misrda, sung Damashqda yashab, shu yerda vafot etgan va «Bob as-sagir» kabristoniga dafn qilingan deyiladi. Forobiy o'rta asr davri tabiiy-ilmiy va ijtimoiy bilimlarining kariyb barcha sohalarida 160 dan ortik asar yaratgan. U turli bilimlarning nazariy tomonlari, falsafiy mazmuni bilan kuprok kizikkanligi uchun uning asarlarini 2 guruhga ajratish mumkin: 1) yunon faylasuflari, tabiatshunoslarining ilmiy merosini izoxlash, tarshb qilish va o'rganishga bagishlangan asarlar; 2) fanning turli sohalariga oid mavzulardagi asarlar. Forobiy qadimgi yunon mutafakkirlari - Platon, Aristotel, Evklid, Ptolemey, Porfiriylarning asarlariga sharxdar yozgan. ayniqsa, Aristotel asarlari («Metafizika», «Etika», «Ritorika», «Sofistika» va b.)ni batafsil izoxlab, qiyin joylarini tushuntirib bera olgan, kamchiliklarini kursatgan, ayni vaqtda ...