Abu Rayxon Beruniy va uning matematikaga qo'shgan hissasi

Abu Rayxon Muhammad ibn Ahmad Beruniy matematikaga qo'shgan hissasi. Abu Rayxon Muhammad ibn Axmad Al-Beruniy Xorazm poytaxtida xijriy 362 yilda, milodiy 973 yilda tug'ilgan. Uning tarbiyasi bilan Abu Nasr Irokiy shugulanadi. X asrning birinchi yarimida Xorazm 2 kisimga bulinib, bularning birida, yani janubiy kismida Shox Abu Abdullo Muxamad, ikkinchi kismida, shimoliy kismida esa Xorazm amiri Mamun ibn Muxammal xukumdor edi. 995 yilda bu ikki xukmdor o'rtasida taxt uchun bo'lgan kurshlar Mamun ibn Muhammad galabasi bilan tugadi. Yagona Xorazm davlati tashkil topdi. Xorazmshox Abdulloning engilishi Kot shaxrida tinchgina ilm bilan shugullanayotgan kishilar xetiga salbiy ta'sir kursatdi. Shular katorida 22-23 yoshlardagi Beruniy xam ilmiy ishlarini tuxtalib, dastlab Jurjon sungra Ray shaxriga ketishga majbur buldi. 995-997 yillarda Ray shaxridagi rasadxonada kuzatish va o'lchash ishlarini olib bordi. Beruniy boshlang'ich ta'limni kishlogdagi maktabda olgan, sungra yirik munajjim va matematik Abu Nasr ibn Irok ta'lim-tarbiyasida ulgaygan. U 17 yoshda yosh munajjim olim sifatida tanildi. Beruniy Xorazm, fors, arab, yunon, sanskrit va yaxudiy tillarini puxta urgangan. Jurjon hokimi Kobus ibn Vishmigir saroyida ilmiy ijod qilish uchun kulay sharoitga ega bo'lib, yoshligida tuplagan materiallari asosida kitob yoza boshladi. 100 yilda esa Beruniy qadimgi xalqlardan kolgan yodgorliklar nomli kitobni yozib tugatadi 1004 chi yilning boshlarida Beruniy Mamun 2 tomonidan Xorazmga chakirib olinadi va saroyda shoxning yaqin maslahatchisi sifatida kursatadi. Beruniy arabcha sherlar yozadi. Beruniy o'tmish yodgorliklari, Xorazmning mashxur aodlari, Geodeaziya, Mineralogiya, Hindiston, Farmokologiya, qonuni Masudiy va boshqa asarlarni yaratgan. 1010-1017 chi yillarda A.R.Beruniy Akalik va uzunlik jugrofik nuqtalarni hisoblab chikdi. 1016 yilda quyosh harakatini aniqlash yo'li degan kitobni yozib tugatdi. Mamun akademiyasi Beruniy uchun fan chukkilarini zabt etishga yordam berdi. 1029-1034 yillarda bulmish-Raxonga atab Kitob at tavxim , yani Falakkiyot san'ati mukadimmasii tushintirish kitobi asarini 1048 yil oxirida Kitob as-Saydoni singari asarlarini yaratdi. Al-Beruniy 150 dan ortik noyob durdona kitoblar yozib koldirdi. Shulardan bizgacha 30 dan ortik kitobi etib kelgan. Beruniy eng sunggi nafasigacha dunyo sirlarini ochish bilan birga insoniyat yaratgan bilimlarni o'rganish, umumlashtirish va bayon etishga o'z kmrini sarflagan, Beruniy umrining sunggi kunlarida bunday deb yozgan edi: Birgina narsa uchun uzoqrok yashashim kerak edi, u xam bulsa kulimdagi notamom asarlarni tamomlash va okka kuchirmay kolganlarni kuchirish edi. Ammo, daxshatli ulim, raxmsiz ajal buyuk olimning maqsadiga etishishga imkon bermadi. U 2 dekabr 1048 yilda 75 yoshida Gazna shaxrida vafot etdi. Beruniyda xalqparvarlik, vatanparvarlik, ischil inosniylik, haqiqiy ilmiy qarash va xulosalash uzviy ravishda chambarchas bog'liq. Abu Rayxon Beruniyning ijtimoiylik, axloq va odobning asosiy masalalari bo'yicha qarashlari insoniylik tuyg'usi bilan yugrilgan. ...