Fazlulloh Almaiy va uning Kalila va Dimnai turkiy asari

Fazlulloh Almaiy. Kalila va Dimnai turkiy asari Dars rejasi: 1. Fazlulloh Almaiyning hayot yo'li. 2. Almaiy she'riyati. 3.Kalila va Dimnai turkiyning yuzaga kelishi. Tayanch so'z va iboralar: Yoshlik yillari, iqtisodiy nochorlik, ilm o'rganishga bo'lgan ishtiyoq, xattotlik hunari, tarjimonlik faoliyati, g'azallari, hikoyatlarning mavzu ko'lami, do'st-u dushmanni farqlash, yaxshilikning bahosi, o'tgan asrning so'ngidagi o'zbek tarjima adabiyotida Almaiyning o'rni, Kalila va Dimna dagi hikoyatlar tahlili. Almaiy XIX asr o'zbek adabiyotining Toshkentda yetishgan taniqli vakillaridan bo'lib, shoir, olim va tarjimondir. U el orasida Qori Fazlulloh nomi bilan mashhur bo'lgan. Almaiy 1852-yilda Toshkent shahrining Qo'shtut mahallasida tug'ildi. Otasi Mirjalol bo'zchilik bilan shug'ullangan. Yosh Fazlulloh mahalladagi eski maktabda, so'ng Xastimom yonidagi Mo'yi Muborak madrasasida o'qiydi. Amakisining yordami bilan Buxoroga boradi, madrasalardan birida o'qishni davom ettiradi. Arab, fors tillarini mukammal egallaydi, xattotlik san'atini o'rganadi. Fazlulloh moddiy qiyinchiliklarda yashagan. Buxorodan qaytishda puli tamom bo'lib, Toshkentga piyoda kelganini naql qiladilar. Fazlulloh eski Juo'adagi Shukurxon madrasasida mudarrislik qila boshlaydi. Zamondoshlarining xotirlashicha, Fazlulloh tikso'z, taptortmas, kishining aybini yuziga ochiq aytuvchi kishi bo'lgan. Shu sabab ba'zi amaldorlarga yoqmagan. Jumladan, u qozikalon Umarbek bilan chap tushib, madrasadan chetlashtirilgan. Shundan so'ng u, asosan, xattotlik va tarjimonlik bilan ro'zg'or tebratgan. Kishilar uchun xususiy xatlar yozib berib, kitoblar ko'chirib, tarjimalar qilib kun kechirgan. Fazlulloh xat yozishning turli usullarini, jumladan, nasta'liq va xatti noxuniy (tirnoq bilan yozish) san'atlarini egallagan xattot edi. Uning adabiyotidan, arab tilining sarfu nahvi (grammatikasi)dan yaxshi xabardor ekanligi ma'lum edi. Shu sababli Fazlulloh u yerda ham uzoq ishlay olmadi, Toshkentga qaytib, xattotlik va tarjimonlikni davom ettiradi, adabiy davrlarda faol ishtirok etadi. Fazlulloh yoshligidan she'rga ko'ngil qo'ydi. G'azallar mashq qildi. Hajvlar, hazil - mutoyibalar yozdi. Mo'yi Muborak madrasasida o'qib yurgan paytlarda o'sha atrofda o'tin terib yurgan bir ko'knorini shunday xajv qilgan edi. Boshiga kichik latta chulg'ab, O'lguncha xor - zor ko'knori. Alidin garchi hech ish kelmas, Cho'p terarga yarar ko'knori. Fazlulloh uch tilda baravar ijod eta olgan shoir edi. Zamondoshlarining xotirlashicha, u she'rlarini to'plab, devon tuzgan. Biroq bu devonning taqdiri bugungacha noma'lum. Almaiyning bizga yetib kelgan she'rlari uning poetik iste'dodi ko'p qirrali ekanligini ko'rsatadi. Shoir hayot falsafasi haqidagi she'rlarini qanday mahorat bilan bitsa, tasavvufiy g'azallariga qancha chuqur mazmun joylasa, hazil - mutoyibalariga ham shunchalik ta'sirchanlikka erishishga muvaffaq bo'ladi. Arab va fors tillarini yaxshi bilish shoirga so'zlarning ma'no tovlanishlarini samarali foydalanish imkonini, ruhi va yo'nalishlarini belgilashda muhim rol o'ynaydi. Shoir vaznning imkoniyatlaridan juda samarali foydalanadi. Almaiyning eng katta xizmatlaridan biri Kalila va Dimnani o'zbek tiliga tarjima qilishi bo'ldi. Tarjima juda katta qiziqish bilan kutib olindi. Asar ...