Hakimzoda Niyoziy va uning asarlari

Hakimzoda Niyoziy. Asarlari Dars rejasi: 1. Hazma -ma'rifatparvar ijodkor. 2. Hamzaning ijodiy merosi. 3. Adib drammaturgiyasi. Tayanch so'z va iboralar: Hayoti, ijodi, darsliklari, teatr sohasidagi faoliyati she'riyati, dramaturgiyasi, milliy mustaqillik uchun kurash, ma'rifatli bo'lishga intilish. Hamza asarlarida aks etgan milliy uyg'onish ruhi. Asar tili va badiyati. XIX asr oxiri XX asr boshlarida Muqumiy va Furqat singari ma'rifatparvarlar ta'sirida uyo'ona boshlagan o'zbek ziyolilari ayniqsa 1905-yil rus inqilobidan keyin o'zlarida milliy ozodlik g'oyalariga moyillik sezdilar. Mustamlakachilik kishanlarining tarang tortilishi, ikki yoqlama zulm ostida ezilgan ommaning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy tanglikda yashashi ularni faol harakat qilishga undag. Shu tarzda XX asr boshlaridagi turmush taqozosi bilan Turkistonda jadidlar harakat va jadid adabiyoti yuzaga keldi. Xamsa Xakimzoda Niyoziyning shoir, dramaturg, pedagog va teatr arbobi sifatida maydonga chiqishi ana shu harakat bilan bog'liqdir. U inqilob arafasida xalqni milliy uyg'onishga da'vat etuvchi she'riy va dramatik asarlar yozdi. Inqilobdan so'nggi davrda esa u adabiy iste'dodini ko'proq tashviqot ishlariga bo'y sundirdi hamda ijtimoiy ishlar bilan shug'ullanishga ko'p e'tibor qaratdi. Ijodiy faoliyati. Xamsa 1889-yil 6-martda Qo'qonda Hakimcha ismi bilan mashhur bo'lgan tabib oilasida tug'ildi. Uning 16 yoshida Buxoroga borib, Xalq do'xturi bo'lib qaytgan otasi - Ibn Yamin Niyoz o'g'li o'zbekcha va forschadan savodli edi. Hamza ham ota izidan borib, 1899-1906-yillarda madrasada o'qidi. 1908 - yilda esa Namanganga borib, 7-8 oy davomida taqsil ko'rdi. U shu davrda Orenburg va Ufada chiqib turgan gazeta va jurnallar orqali jadid g'oyalari bilan tanishdi. Hamza 1914-1917 yillarda Marg'lon va Qo'qonda maktab ochib, yo'qsil bolalarni o'qitdi xanda bu maktablar uchun yengil adabiyot, O'qish kitobi, Qiroat kitobi, singari darslik va qo'llanmalar yozdi. G'ayrat kitobxonasini tashkil etib, xalq o'rtasida turk - tatar jadidlarning ma'rifatparvarlik g'oyalarini tarqatishga urindi. Afsuski, Hamza bu turkum she'rlarida ohirigacha ziyrak va ilg'or qarashli shoir sifatida namoyon bo'lmadi. Hamza Xahimzoda Niyoziy umri davomida xalqning yuragiga etib boradigan she'rlar yozdi. Xalqni ezgulik sari etakladi. Uo'zidan chuqur iz qoldirib yoshlay bor yug'l 30 yoshida vafot etadi. Zaharli hayot Hamza o'zbek xalqining XX asr boshlaridagi turmush tarsi, ijtimoiy va madaniy saviyasi g'oyat achinarli ahvolda ekanligini o'z ko'zi bilan ko'rib, bunday nochor ahvoldan qo'tilishning birdan bir yo'lini ma'rifatda deb bildi. Siyosiy - ijtimoiy tuzumni demakratik isjohatlat yo'li bilan o'zgartirish dasrurini ishlab chiqqan jadidchilik harakati namoyandalarining fikr - hulosalari edi. Hamza ana shu fikrni xalqqa turli yo'llar bilan etkazishga intilar ekan, o'sha kezlarda tug'ilib, endigina atak- chachak qilayotgan zamonaviy o'zbek teatri imkoniyatlarigan ham foydalanishga urindi. U Zaharli hayot yohud Ishq qurbonlari nomli birinchi p'esasiga shu maqsadda qo'l pardali fojiani tekshirishdan ...