O'tkir Hoshimov va uning Bahor qaytmaydi qissasi

O'tkir Hoshimov. Bahor qaytmaydi qissasi Dars rejasi: Yozuvchi hayoti va ijodi haqida so'z Qissada o'tkinchi mayllarga berilishi, shaxsiyatparvarlik, umuinsoniy qadriyatlarni mensimaslik asar qahramonini fojiaga olib kelganligi tasviri Tayanch so'z va iboralar: Bolalik yillari, ilk ijodi, qissa va hikoyalari, Dunyoning ishlari haqida, asarlari, Bahor qaytmaydidagi obrazlar, inson umrining boqiy emasligi, roman va qissalari, Bahor qaytmaydi qissasi va uning qahramonlari. Bolaligimni eslasam, iliq yoz kechalari ko'z oldimga keladi «Dunyoning ishlari» qissasining bir bobi shu so'zlar bilan boshlanadi. Chindan ham bu asar deyarli avtobiografik qissa. Faqat ba'zi odamlarning ismi o'zgargan. Aslida har qanday asarda ham ma'lum ma'noda qalamkash biografiyasining bir bo'lagi aks etadi (hatto tarixiy romanlarda ham). Bir qarashda bu g'alati tuyo'lishi mumkin. Lekin aslida baribir shunday. Yozuvchi o'zi yozayotgan asarga qalbini bag'ishlaydi. Menga qolsa, ijod jarayonida qandaydir ilohiyot bor, degan bo'lur edim. Haqiqiy ijodkor Xudo ko'ngliga solganda qo'liga qalam oladi. Chinakam badiiy asar yozilmaydi, tug'iladi! «Dunyoning ishlari» kitobi ham allanechuk iztirob bolib, dard bolib tug'ilgan. «Bahor qaytmaydi» va Ikki eshik orasida ham, «Tushda kechgan umrlar» va «lnson sadoqati»da ham shunday holat ro'y bergan Mening bobolarim o'z davrining mashhur kishilari bo'lishgan ekan. Jumladan, bobokalonlarim - bobomning otalari Abulqosimxon eshon Turkiston tarixida chuqur iz qoldirgan ulug' shaxslardan bo'lgan ekanlar. Toshkentda, Xalqlar do'stligi saroyi bilan Oliy Majlisning muhtasham binosi o'rtasida qadimiy obida - madrasa bor. Bu dargohda elimizning atoqli adibi Abdulla Qodiriy tahsil olgan. Mana shu obidani 1832- yili Abulqosimxon eshon bunyod etgan ekanlar. Bu zukko inson o'zbek tilidan tashqari arab, fors, rus va boshqa tillarni mukammal bilgan, Turkistonning chor Rossiyasi tomonidan bosib olinishiga qarshi kurashning g'oyaviy rahnamolaridan biri bo'lgan ekanlar. 1899- yili Sankt-Peterburgda nashr etilgan «Musulmonlikka oid materiallar to'plami» kitobida bunday deb yozilgan: « 1892- yili vafot etgan Abulqosimxon eshonning Toshkent va boshqa shaharlarda o'n minglab muridlari bolib, ulardan kelgan mablag'lar va vaqf yerlaridan tushgan daromadlar hisobidan eshon 30 ming oltin so'mga madrasa qurdirgan. Bu madrasada 100-150 talaba tahsil olgan Uning aholi orasidagi nufuzi nihoyatda baland bo'lgan» Madrasada faqat diniy emas, dunyoviy ilmlar ham o'rgatilgan. 1892-yili Toshkentda vabo kasali tarqaldi. Ustiga-ustak kelgindilar zulmidan tinkasi qurigan xalq qo'zg'olon ko'taradi. Tarixga «Vabo qo'zg'oloni» nomi bilan kirgan milliy ozodlik harakati boshlanadi. Chor hukumati askarlari eski shaharga bostirib kirib, qirg'in solgan chog'ida Abulqosimxon eshon muqar-rar olimni bo'yniga olib, o'sha paytdagi Turkiston general-gubernatori Vrevskiy nomiga rus tilida ariza yozib, uning oldiga boradi. Bosqinchi askarlar Toshkentning mahalliy aholi yashaydigan qismidan (eski shahardan) olib chiqilmasa, oqibati ikkala tomon uchun ham fojiali bo'lishini tushuntiradi. Gubernator buyrug'i bilan «sallotlar» shahardan olib chiqiladi. Keyin ...