Pahlavon Mahmud va uning ruboiylari

Pahlavon Mahmud. Ruboiylar Dars rejasi: 1. Adib haqida ma'lumot beruvchi manbalar. 2. Pahlavon Mahmud ruboiylari. 3. Adibning adabiy taxalluslari. Tayanch so'z va iboralar: Shoir haqidagi ma'lumotlar manbasi, taxalluslari, kuragi yerga tegmagan pahlavon, ruboiylari, shoir haqida aytilgan rivoyatlar, ruboiylarning g'oyaviy mazmuni. Adabiyot tarixi qiziqarli hodisalarga boy. Ayrim manbalarning teriga (Avesto), toshga (O'rxun -Enasoy obidalari), metall va sopol buyumlarga yozilgan yaxshi ma'lum. Har xil idish va buyumlardan ham badiiy parchalar aks ettirgan. Pahlavon Mahmudning bir qancha ruboiylari uning qabri ustiga o'rnatilgan maqbara devorlari peshtoqlariga badiiy nAQSH sifatida tushirilgan. Ularning barchaga yetib kelishida ana shu maqbaradagi yozuvlar muhim o'rin tutadi. Adibning asarlari turli qo'lyozmalari orqali ham yetib kelgan bo'lishiga qaramay, ular asosan XIX asrda ko'chirilgan. Qadimgi manbalar haligacha topilgan emas. Ammo adib haqida ko'pgina manbalarda ma'lumotlar mavjud. Shamsiddin Somiyning Qomusul -a'lam, Lutf Alibek Ozarning Otashkadayi Ozariy, Kamoliddin Husayn Fanoiyning Majosul-ushshoq singari asarlarida, qator lug'atlarda shunday ma'lumotlar keltirilgan. Ularda ko'rsatilishicha, adibning Pahlavon unvoni bilan mashhur bo'lishiga sabab Mahmudning jismoniy jihatdan baquvvatligi, kuragi yer ko'rmagan pahlavon sifatida tilga olishadi. Mahmudning Puryoyivali, Puryoyivaliy taxallusi ham pahlavonlik bilan bog'liq. Uning pahlavonligi Eron va Hindistonda ham mashhur bo'lgan. Bir jangda u Hindiston shohi Roy Ropoy Cho'nani o'limdan qutqarib qoladi. Shunda shoh Nimani istasang, shuni bajaraman deb va'da beradi. Shunda Pahlavon Mahmud: Sizning qo'lingizda Xorazmdan kelib asr turgan bandilar bor. Ularni ozod qilib, vataniga ketishiga ruhsat bersangiz -deydi. Shosh ularni ozod qiladi. Pahlavon Mahmud Qitoliy taxallusi bilan ham ijod qilgan. Ushbu taxallus ham pahlavonlik bilan bog'liq. Qitolning ma'nosi bir-biri bilan jang qilmoq, kurashmoq demakdir. Pahlavon Mahmud asosan po'stindo'zlik, telpakdo'zlik bilan shug'ullangan. Badiiy ijod sohasida esa uning Kanz ul-haqoyiq nomli masnaviysi haqida ma'lumotlar bor. Asosan, u ruboiylari bilan mashhurdir. Umar Xayyomdan keyin ijodini faqat ruboiy orqali boyitgan shoir Pahlavon Mahmuddir. Pahlavon Mahmud ruboiylari donolik, bilimdonlik, mehr, shavqat, muruvvat, sadoqat, mardlik, oliy himmatlik kabi ijobiy xislatli kishilar ulug'lanadi. Qora tosh sira ham bo'lmas lojuvard Toza qalbga yuqmas also chang-u gard. Quloq solgin Puryorvaliy so'ziga Qo'rqoqlardan biron chiqqanmidi mard. Birinchi misradagi hayot haqiqati tabiatdagi qora toshning lojuvard bo'lib qolmasligi fakti bilan tasvir etilmoqda. Bu hayotdagi har bir hodisaning asl mohiyati bor. Mohiyat o'zgarmaydigan narsa. Faqat unga chuqur zehn solish, kuzatish, uni anglash zarur demakdir. Bu toza qalbga also chang va gard yuqmasligi orqali yana bir marta tasdiqlanmoqda. Demak, hayotda har bir hodisaning o'z o'rni va mohiyati bor. Shundan so'ng adib kitobxon e'tiborini o'ziga tortadi. (Quloq solgin Puryoyvali so'ziga), qo'rqoq va mard orasidagi masofaga urg'u beradi. Shoir asosiy fikrni ifodalashda o'xshash hayotiy voqealar ...