Qrimtatar adabiyoti

Krim-tatar adabiyoti Krim-tatar tilidagi adabiyot xam o'zining qadimgi boy an'analariga ega. Bu adabiyot umum-turk adabiyotining ajralmas bir Kismi hisoblanadi. Krim yarim orolida yashagan turkiy xalqlar madaniyati juda boy va o'ziga xos xususiyatga ega. Negaki, bu yer sharq va g'arb sivilizatsiyalari to'Knashgan hududda joylashgan. Tarixda juda ko'p voKealarni boshidan kechirgan Krim-tatar xalqining og'zaki ijodida ko'plab Ko'shiKlar, ertaklar va dostonlar mavjud. Bularning ko'pchiligi boshqa turkiy xalqlar og'zaki ijodidagi asarlar bilan xamooxang. Masalan, o'zbeklardagi «Zumrad va Kimmat» ertagining mazmuniga o'xshash Krim-tatar xalqining xam ertagi bor. Bunda o'gay onaning zulmidan ozor chekkan etim Kizchaning Kismati, uning mehnatsevarligi va raxmdilligi tufayli baxtga erishganligi haqida hikoya Kilinadi. Ertakda Elmoz degan Kiz, dadasi vafotidan so'ng o'gay ona va uning Esma ismli tantiK, erkatoy Kizi bilan birga yasharqan. Oilaning ogir yumushlarini Elmoz bajarar, lekin evaziga xech Kachon raxmat eshitmasdi. Yillar o'tadi. Elmoz va Esma voyaga etadilar. Ugay ona Elmozni yo'Kotish payiga tushadi. Utin terib kelish bahonasida u Elmozni o'rmonga olib borib adashtirib keladi. Elmoz boshiga ogir damlar tushadi. Shu paytda Kaerdandir badbashara, sochlari to'zigan, juldur kiyimli, daxshatli ayol paydo bo'ladi. U Elmozning ahvolini bilgach, «Mening sochimni tarab Ko'ymaysanmi, Kizim?!»-deb so'raydi. Elmoz: «Tarayman, buvijon tizzamga boshingizni Ko'ying», -deb iltifot ko'rsatadi. Bu ayol - tog Onasi edi. Tog onasi iyib ketib, unga mexribonlik qiladi, o'zi bilan birga muxtasham saroyga boshlab boradi. Elmoz u yerda Shaxzoda bilan tanishadi va bir-birini sevib qolishadi. Shunday qilib, KirK kecha, KirK kunduz to'y-tomosha berib Shaxzoda Elmozga uylanadi. Yetim Kiz o'z baxtini topadi. Elmozning bu baxtini ko'rolmagan o'gay ona esa o'zining Kizi Esmani xam o'rmonga olib boradi. VoKea yana takrorlanadi, biroK ishyoKmas, tantiK Kiz Esma tog Onasining Kaxru gazabiga duchor bo'ladi. Uning taqdiri fojiali tugaydi. Malumki, XIX asr rus adabiyotining mashxur vakillarining ko'pchiligi Krim-tatar xalqi folkloridan ijodiy foydalanib asarlar yozdi. Birgina Pushkinning «BoKchasaroy fontani», «Ruslan va Lyudmila», «Shox sulton haqida ertak» kabi asarlari bunga misol bo'la oladi. Demak, Krim-tatar xalqi folklori juda boy bo'lib, u rus yozma adabiyotining rivojlanishiga xam xissa Ko'shgan. Krim-tatarlarining qadimgi yozma adabiyoti XSh asrlarda shakllangan. Bu davr adabiyotida arab va fors tilidagi adabiyotning ta'siri seziladi. Malumki, XSh-XU asrlarda Krim Oltin Urdaga Karagan. XU asrdan boshlab Krim xonligi tashkil Kilinadi. Krim xonligi Turkiya bilan yaxshi Ko'shnichilik siyosatini olib bordi. Bu xonlik davrida adabiyot, madaniyat taraqqiyoti boshqa davrlarga nisbatan ancha tez va sifatli rivojlandi. Lekin Yekatirina II xukmronligi davrida Rossiya Krimni Ko'lga kiritish uchun turli diplomatik va boshqa usullardan foydalandi. Nixoyat X1Xasrda Krim xonligi butunlay tugatilib, Rossiyaga Ko'shib olindi. Krim - tatarlarining yozma adabiyotida ...