Shermuhammad Munis va uning g'azallari

Shermuhammad Munis. G'azallari Dars rejasi: 1. Munis hayoti va ijod yo'li. 2. Shoir asarlari haqida. 3. Do'stlar mensiz dame…g'azali. Tayanch so'z va iboralar: oilaviy sharoit, o'spirinlik yillari, ilm o'rganishga ishtiyoq, shoirning ayanchli qismati, Munis - tarixchi, tarjimon, xattot, Devoni, g'azallari, tarixiy va tarjima asarlari. Shermuhammad Avazbiy o'g'li Munis XVII asr oxiri XIX asr boshlarida Xorazmda yashab ijod etgan yirik o'zbek shoiri, tarixchisi, tarjimoni va xattotidir. U Munis ul-ushshoq devoni, ilmiy - ma'rifiy ruhdagi Savodi ta'lim risolasi, Firdavs ul -iqbol hamda forsiydan o'zbek tiliga o'girgan Ravzat us - safo (Mirxond) asari bilan o'zbek madaniyati xazinasini boyitdi. Shermuhammad Munis 1778 yilda Xiva yaqinidagi Qiyot qishlog'ida Avazbey mirob oilasida dunyoga keldi. U ibtidoiy ta'limni Qiyot qishlog'i maktabida oldi. Xiva madrasalarida tahsil ko'di. Munisning hayoti haqida bizgacha yahlit ma'lumot kelmagan. Uning tarjimai holi lavhyalarini tiklovchi yagona manba asarlaridir. Ayniqsa, shoirning xasbi hol g'azallari va umuman, she'riyati, Munis ul-ushshoq devoniga yozgan debochasi, tarixiy asarlari muallifning tarjimai holi haqida ma'lumot beradi. Shunday qilib, Shermuhammad Munisning o'spirinlik yillari, yoshlik ehtiroslari, zavq - shavq, qizg'in va maroqli izlanish bilan kechdi. U madrasa ta'limi bilan cheklanmadi. Arab, fors tillarini mukammal egalladi. Sharq madaniyati boyliklarini tashnalik, tirishqoqlik bilan o'rgandi. She'r mutoalasi bilan shug'ullandi, zamonasidagi fozillar davrasida adabiy suhbatlarda ishtirok etdi. O'zi ajoyib she'rlar yozish barobarida Sharq adabiyotining qutlug' an'analarini mehr-u ixlos bilan o'zlashtirdi. Keyinchalik Munis bir g'azalda Xusrav Dehlaviy, Xofiz Sheroziy, Lutfiy, Firdavsiy, Anvariy, Sa'diy, Jomiy, Bedil va Navoiynning ruhiy - ma'naviy ustozlari sifatida mamnuniyat bilan xotirlaydi. Bu Munisning shoir va mutaffakkir bo'lib yetishuvida ularning har biridan katta fayz topganidan dalolat beradi. Munis yoshligida husnixat bilan jiddiy shug'ullangan va xattolik san'atida beqiyos kamolot kasb etdi. 1797-yilda Munis Navoiyning Holati Sayyid Hasan Ardashyer nomli asarini ham kitobat qildi. 1800-yilda otasining, otasining, keyinshalik og'a-inilarining birin - ketin hayotdan ko'z yumishi uning qalbini g'am-hasratlarga to'ldirdi. Bu baxtsizliklar shoir ijodiga ta'sir etmay qolmas edi albatta. Shoirning shaxsiy musibatlari ijtimoiy hayotda ko'rgan - kechirganlari iztirobli sarguzashtlari bilan uyg'unlashib uning ijodiga alam va umidsizlik tug'ularini muhrladi. Biroq qo'l ostida cho'g yashiringandek, bu alam va umidsizlik zamirida kelajakda alangaga aylanishi muqarrar bo'lgan hayotdan norozilik, yangi turmushga talpinishning otasin tuyg'ulari mujassam edi. Otasining vafotidan keyin saroydagi farmonnavislik vazifasiga tayyorlangan Munis o'z xizmati va saroy mojarolaridan ortib, ijodga birmuncha imkoniyat topdi. 1804-yilda u o'zining ilk devonini yaratdi. Ushbu devon sahifalaridan o'rin olgan quyidagi she'r shoir hayotidagi muhim nuqtani belgilaydi. Muniso, to'kmay yigirma yetti yosh,. Vah, yigirma yetti uzra yetti yosh. Yosh kabi mashg'ullik qilmoq nedur, Har qachonkim, suhbatingg'a yetti ...