Turkman klassik adabiyoti

Turkman klassik adabiyoti Reja: Turkman xalqi tarixi haqida. Turkman xalq og'zaki ijodi. Turkman yozma adabiyotining shakllanishi. XVII asr turkman adabiyotidagi yo'nalishlar. XIX asr turkman adabiyoti. Tayanch iboralar: Shajarai tarokima, Gur o'g'li dostonlari, latifalari, Nasimiy, Burxoniddin Sevasiy, didaktik adabiyot. Andalib, MaxtumKuli. Satirik lirika. o'rta Osiyoda yashovchi turkmanlar adabiyoti uzoq tarix va boy madaniy merosga ega. Uning madaniyatida xalq tarixi bilan bog'liq bo'lgan, folklorning roli juda kattadir. Turkman folklorida ashula, KushiK, ertaklar bilan birga Yusuf va Zulayxo, Layli va Majnun, Shoxsanam va Garib, Zuxra va Toxir, Asli va Karam kabi dostonlar o'rta Osiyoda yashovchi boshqa xalqlar og'zaki ijodida xam uchraydi. ayniqsa, Guro'g'li turkumidagi dostonlarning kupchiligi o'zbek va ozarbayjon xalqlaridagi shu nomdagi dostonlarning variantlari bilan xamoxangdir. Ayniљsa, Њgizxon xaљidagi љadimgi rivoyatlar bevosita turkman xalљining xam madaniy merosi bњlib hisoblanadi. Turk-њguz љabilalariga tegishli bњlgan bu asar asrlar davomida shakllanib epos darajasiga kњtarilgan. Ayrim tarixiy ma'lumotlarga љaraganda 531-579 yillarda Eronda xukmronlik љilgan Anushervonning vaziri Buzrug Mexr bu eposni («Ulugxon ota jangnomasi bitigi» nomli asarni) turk tilidan fors tiliga tarjima љilgan. Xalifa Xorun ar-Rashid (763-809) davrida esa bu kitob arab tiligi њgirilgan. Ana shu asar «Њgiznoma»ning љadimgi varianti deb taxmin љilinadi. Asarda Њgizxonning tatar љabilasidan bњlgan Alp Arslon avlodiga mansubligi xaљida ma'lumot beriladi. U yoshligida ona sher sutini ichib ulgayganligi, odamlarga љirgin keltirayotgan vaxshiy Tepakњzni va bir shoxli devni њldirgani hamda boshљa љaxramonliklari hikoya љilinadi. «Њgiznoma»ning uygur yozuvida XIV asrga oid љњlyozmasi hozir Parij milliy kutubxonasida saљlanmoљda. «Њgiznoma» eposi turkiy xalљlarning kelib chiљishi xaљida ma'lumot beruvchi eng љadimgi manbalardan hisoblanadi. Unda ibtidoiy davrga oid mifologik obrazlar xam bor. Masalan, Њgizxon yoshligida osmondan tushgan bir pariga uylanadi va undan Kun, Oy, Yulduz nomli uch њgil bњladi. Keyin esa њrmonda bir љizni uchratib, unga uylanadi. Undan xam Kњk, Tog, Dengiz nomli uch њgil kњradi. Keyin љњshni davlatlarga yurish љilib, juda kњp joylarni bosib oladi. Unga bu janglarda, ov yurishlarida gњyoki, bir kњk bњri doimo hamroh bњlarkan. Bњrining maslahati bilan ish olib borib, katta galabalarni љњlga kiritadi. Њgiz xoљon Tibet, Xind, Suriya taraflarni xam љњlga kiritadi. Keyin dono vaziri Ulug Turkning maslahati bilan saltanatni bolalariga bњlib beradi. Bu esa gњyoki, Chingizxonga nisbat berilgandek tuyuladi. Chunki љњlyozma kњchirilgan davrda Chingizxon sulolalarining mavљei juda baland edi. Abulgozi bahodirxonning «Shajarai tarokima» asarida xam turkman xalљ og'zaki ijodiga oid kњplab rivoyatlar keltirilgan. Masalan, Bugraxon Samarљand, Buxoro va Xorazmni adolat bilan boshљaradi. Љariganda saltanatni њrtanchi њgli Љњziteginga beradi. Bugraxonning aљlli va uch њglining onasi bњlgan xotini vafot etadi. Malum vaљt њtgach, њgli gam bosgan ...