Abulfayzxon - Birinchi o'zbek tarixiy fojiasi

ABULFAYZXON - BIRINCHI O'ZBEK TARIXIY FOJIASI REJA: Abulfayzxon - birinchi o'zbek fojiasi. Asarda tasvirlangan davr. Abulfayzxon obrazi haqida. Asardagi tarixiy shaxslar va badiiy to'qima obrazlar. BAYONI: Fitratga qadar o'zbek adabiyotida qator dramatik asarlar yozilgan. Dramaturgiyamiz tarixida ular o'ziga yarasha o'rin tutadi. Biroq, jahon adabiyotidagi mezonlar talabiga javob bera oladigan milliy ruh va milliy g'oya bilan sug'orilgan, teran qahramonlar aks etgan bu turdagi yetuk asarlarning muallifi sifatida Fitrat o'zbek dramaturgiyasining asoschisi hisoblanadi. Fitrat elni, yurtni ozod va obod ko'rish dardini dramaturgiyada ham to'kib soldi. O'tgan asrning 20-yillari boshida yozgan Chin sevish dramasiga Hindiston hayotidagi voqealarni asos qilib oldi. Chunki, Turkiston hayoti misolida bosqinchilarga qarshi kurash g'oyasini ilgari surishning iloji yo'q edi. Asar ko'proq ma'naviy-ishqiy yo'nalish asosiga qurildi. Lekin, unda ijtimoiy dard yetarlicha ko'rsatilmadi deb topdi, shekilli, muallif ko'p o'tmay shu yo'nalish kuchaytirilgan boshqa bir asar yozishga kirishdi. Natijada, avvalgi asardagi bosh g'oya va qahramonlar saqlab qolinib, milliy istiqlol ruhi kuchaytirilgan deyarli yangi drama - Hind ixtilochilari dramasi paydo bo'ldi. Asar markaziga vatanni bosqinchiliklardan ozod qilishni hayotning bosh mazmuni deb bilgan Rahimbahsh va sevgilisi Dilnavoz obrazlari qo'yildi. Abdusubbuh, Badrinad, Fayziahmat va Mahmudxon - Rahimbahshining hammaslaklari. Kelishmovchilarni, diniy, irqiy, g'oyaviy, sinfiy va boshqa ixtiloflarni bir chekkaga yig'ishtirib qo'yib, birlashish va Ona tuproqni bosqinchilardan ozod etib, Hindistonni mustaqil kerak, degan g'oya asarning asosini tashkil etadi. Fitrat shu tariqa, o'z armonini Hindiston tasviri orqali ilgari surdi, yurtdoshlarini shu tarzda kurashga chorladi. Arslon nomli besh pardali pyesasida (1925) Buxoro amirligidagi dehqonlarning og'ir hahoti va qismatini tasvirladi. Arslon - dramaning bosh qahramoni. U to'yga yig'ib yurgan pulini sarflab, bir bechora kambag'al yigitning xonavayron bo'lishdan saqlab qoladi. To'lg'inoyni cheksiz sevishiga qaramay, endi to'y qilishning imkoni yo'q. Fursatdan foydalanfan 50 yoshli sudxo'r Mansurboy 18 yoshli To'g'inoyga og'iz soladi. Qiz sevgisida qat'iy, lekin Arslonga yetishishga u ham chorasiz. Drama shu muhabbat iztiroblarini va adolat uchun kurash jarayonlarini ko'rsatadi. Sinfiylik nazariyasiga qat'iy amal qilish, boylarni butkul qoralab, kambag'allarni nuqul ulug'lash talab qilingan bir sharoitda Fitrat bu mafkuraviy ko'rsatmalarga amal qilmadi. Realist san'atkor sifatida o'z e'tiqodiga sodiq qoldi. Ziddiyatlarni sinflar aro emas, shaxslar aro bo'ladigan hayotiy qarama-qarshilik sifatida ko'rsatdi. Bek, Yasovulboshi, Darg'a singari amaldorlardagi xislatlar ham sinfiy mansubiyat sifatida emas, hayotdagi jonli odamlar tabiati tarzida talqin qilindi. Qahramonlarning jonli, hayotiy, tarixiy haqiqatga mos tarzda realistik aks ettirish, ayniqsa, Abulfayzxon dramasida yorqin namoyon bo'ldi. Abulfayzxon nainki Fitrat ijodi, balki umuman, o'zbek dramaturgiyasidagi shoh asarlardan biridir. Tragediya badiiy jihatdan teran. U obrazlar tizimidagi puxtalik, kompozitsion qurilishdagi uyg'unlik, badiiy tildagi jozibasi bilan ajralib turadi. Qahramon ...