Abu Rayxon Beruniy hayoti va ilmiy faoliyati

Abu Rayxon Beruniy hayoti va ilmiy faoliyati mavzusida TAQDIMOT REJA: ABU RAYHON BERUNIYNING HAYOTI VA IJODI BERUNIY AL-XORAZMIY, AL-FARG'ONIY TABIATNI BILISH, O'RGANISHDA ASOSLANGAN KUZATISHLARI ABU RAYHON BERUNIYNING TA'LIMOTLARI VA ASARLARI HAQIDA ABU RAYHON BERUNIYNING HAYOTI VA IJODI O'rta asrlarda yashab ijod etgan olimlardan biri, Abu Rayhon Beruniy 973- yilning 4- sentabirida Xorazmning qadimiy Kot ( hozirgi Beruniy shaxri ) ga yaqin joyda dunyoga kelgan . Uning ismi Muhammad, Otasining isni esa Ahmad bo'lib, Beruniy so'zi uning kelib chiqishini bildiruvchi nomdir. Beruniy forscha Berun ( Tashqari) so'zidan olingan va shahar tashqarisida tug'ilgan yoki o'sha yerda yashovchi degan manoni bildiradi. Abu Rayxon esa uning laqabi bo'lib, fors tilida Rayxonli kishi degan ma'noni anglagandi. Beruniy ota-onadan yetim qolgach, uni o'sha davrning mashxur olimlaridan Xorazmlik astronom va matematik Abu Nasr Ibn Irok ( taxminan 1035 - yilda vafot etgan) o'z tarbiyasiga oladi va unga astronomiya hamda matematikani o'rgatadi. Beruniyning Geodeziya deb atalgan yirik asarida keltirilgan estaliklaridan quyidagi so'zlarni keltirib o'tish o'rinlidir: Ko'p kunlarim yaxshi odamlar soyasida o'tdi. Iroqlar oilasi oq sut berib katta qildi. Oilaning Mansuri meni o'z tarbiyasiga oldi. Hurmat pog'onasidan asta- asta yuqoriladim. Bu so'zlar olimning birinchi ustozi Abu Nasr bo'lganidan dalolat beradi. Shuning uchun Beruniny qarilik chag'imda ham o'z ustozi va murabbiysining tabbaruk nomini cheksiz minatdorchilik va hurmat bilan tilga oladi. Beruniy feadal tuzumi va islom dini xukumron bo'lgan bir davrda yashab ijod etgan . Bunday sharoitda fanda yangiliklar ijod etish g'oyat og'ir va hatarli edi. Shunga qaramay u o'zining butun kuchi va hayotini ilmu fan yo'lida xizmat qilishga sarfladi. Bunda olimning quyidagi so'zini eslab o'tish o'rinlidir: Mening hamma istaklarim , butun vujudim ilm olish va tarqatishga qaratilgandir va men buni o'zim uchun ulug' baxt deb bilaman. Shunday olijanob g'oyalar bilan qurollangan Beruniy dastaval o'zining ustozi Abu Nasr tomonidan yozilib, unga qo'llanma sifatida tagdim etilgan satranomiya va matematkaga doir 15 ta risolani mutolaa qiladi, Beruniy O'rta asr Sharq uyg'onishi sharoitida haqiqiy ilmiy tabiatshunoslikka asos soldi, u tabiatshunoslikning turli sohalarida o'z davri uchun taajjubga soluvchi shunday ilmiy va faraziy fikrlarni olg'a surdiki, ular bir necha asrlardan so'ng Yevropailmida o'z isbotini topdi. Beruniy al-Xorazmiy, al-Farg'oniy tabiatni bilish, o'rganishda asoslangan kuzatish, taqqoslash, tajriba, mantiqiy umumlashtirish tahlil kabi metodlarini o'z tadqiqotlarida to'g'ri qo'llash asosida ularni ilmiy mazmun jihatidan boyitdi. U o'z ilmiy faoliyati jarayonida tabiatni bilishning tajriba ilmiy metodini ishlab chiqdi. Beruniyning bu metodiga ko'ra, tabiatni bilishda eskilik, fanatizm, aqidachilik, shaxsiy g'araz, subyektivizmdan ozod, bo'lish, aksincha, tabiatning o'ziga, ...