Adabiy insonshunoslik

Adabiy insonshunoslik Reja : 1. Adabiyot va ma'naviyat. 2. Hayotning adabiyotdagi in'ikosi. 3. Adabiyotning obyekti, predmeti va vazifasi. 4. Xulosa. Badiiy adabiyot o'quvchining hissiyoti va shuuriga kuchli ta'sir ko'rasatadi. Asar qahramonlariga taqlid qilish yoki ulardan nafratlanish hissini uyg'otadi. Hayotni obrazlar orqali aks ettirish jihatidan san'at turlari o'rtasida umumiylik, o'xshashlik, mushtaraklik mavjud bo'lsa-da obraz yaratish jarayonida san'atning har bir turi uning faqat o'zigagina xos bo'lgan ifoda vositalaridan foydalaniladi. Adabiyot so'z vositasida obraz yaratganligi sababli san'atning boshqa turlariga nisbatan hayotni va insonni mumkin qadar to'laroq ifodalash imkoniga ega. Shuning uchun ham adabiyot inson ma'naviyatiga kuchli ta'sir ko'rsatadi. uni boyitishi, go'zallashtirishi, komillikka yetaklashi mumkin. Badiiy adabiyotda hayot voqealari, inson ruhiy kechinmalari, qarashlari, orzu-umidlari, o'y-xayollari tasvirlanadi. San'atning boshqa turlari singari adabiyot ham hayot jumboqlaridan saboq beradi. Lekin bu obrazli fikrlashdir. Tabiiyki, bu jonlilik va ravshanlik, ta'sirdorlik va ommaviylik, noziklik va mukammallik san'atning har turida o'z tili orqali ro'yobga chiqadi. Adabiyotda til, kompozitsiya, ohang, retimlar vositasida badiiy obrazlar yaratiladi. Har bir badiiy asarning yaratilishida quyidagilar asosiy rol o'ynaydi: 1. Hayot. 2. Uni mushohada va muhokama natijasida yozuvchi ongida tug'ilgan fikr. 4. Shu fikr (g'oya) ni ifoda etish uchun yozuvchi tomonidan yaratilgan asar. Bular hayot, uning voqealari taassurotlar orqali yozuvchining ongiga kirishi, aql ishtirokida ma'lum ma'no kasb etishi va tasavvurda pishib yetilib adabiyot asari sifatida namoyon bo'lishini anglatadi. Demak badiiy asar hayotning yozuvchi ongidagi in'ikosi tariqasida maydonga keladi. Bu in'ikosning shakli xilma-xildir. Nasr (hikoya, afsona, rivoyat, qissa, roman) shaklida, nazm ko'rinishida tasvirlanishidan tashqari satira va yumor ko'rinishida, fel'eton, ochert kabi xillar va janrlar orqali in'ikos ettiriladi. Hayot adabiyoning mazmunini, ham shaklini tayin etadi. Badiiy ijod jarayoni hayotni o'rganish, undan ma'lum xulosa va saboqlar chiqarish, hayotiy va jonli tushunchalardan dars olish, hayotni qayta qurish jarayonidir. Demak, hayot - adabiyot va san'atning tasvir obyektidir. Uning tasvir markazida inson, insonning hayoti xatti-harakatlari, his-tuyg'ulari, kurashi, sevgisi, rashki, quvonchi va dard- alamlari turadi. Shunga ko'ra, inson san'at va adabiyotning bosh predmetidir. V.Belinskiyning ta'kidlashicha, qadimgi hind poeziyasida tabiat ilohiylashtirilgan. Birinchi o'rinda o'simliklar, ilonlar, qushlar, hayvonlar ko'rsatilgan. Odam esa tabiatga esa tobiy, yordamchi ikkinchi darajali kuch sifatida berilgan. San'at taraqqiyotining navbatdagi bosqichida - Qadimgi Misr, mifologiyasida bahaybat hayvonlar va xudolar obrazlari orasida inson qiyofasi ham ko'rina boshlagan. Faqat qadimgi yunon san'atidan boshlab (Aristotel ham Poetika asarida guvohlik beradi) inson san'at asarining bosh predmeti bo'lib xizmat qilgan. San'at ana shu vaqtdan boshlab Insonni o'rganishga, uni kashf etishga bor kuch-qudratini sarflab kelmoqda. Inson tasviri yo'q joyda badiiy adabiyot yo'q hukmiga amal qilmoqda. Ma'lumki, insondan tashqari, ...