Ahmad Yugnakiy va uning Hibat ul - haqoyiq asari

Ahmad Yugnakiy va uning Hibat ul-haqoyiq asari Reja: 1. Ahmad Yugnakiy va u yashagan davr xususida. 2. Hibat ul-haqoyiq asari: a) tuzilishi va vazni; b) nusxa va nashrlari; v) badiiy xususiyatlari. 3. Hibat ul-haqoyiq - ta'limiy didaktik asar. 4. Islom, Qur'on, Hadis va Hibat ul-haqoyiq. XI asrda hozirgi Markaziy Osiyo hududida qoraxoniylar davlati bo'lgan. Uning chegaralari Kaspiy dengiz qirg'oqlaridan Issiqko'l yoqlarigacha, undan Koshg'ar tomon cho'zilgan edi. Bu yerlarda yashovchi xalqlar, asosan, turkiy xalqlarning turli-tuman urug'lari bo'lishgan. Markazlashgan davlat har doim ma'lum iqtisodiy va madaniy yuksalishni vujudga keltirishi aniq. Qoraxoniylar davlati ham shunday bo'ldi. Shuning uchun ham qoraxoniylar davrida Mahmud Koshg'ariyning Devoni lug'atit turk, Yusuf Xos Hojibning Qutadg'u bilig, Ahmad Yugnakiyning Hibat ul-haqoyiq asarlari yaratildi. Qoraxoniylar podsholigining ulug' xizmatlaridan biri davlat va saroy tilining turkiy bo'lganligidir. Shu sababli ham turkiy tildagi adabiyot rivoj topdi hamda turkiy-islomiy adabiyotning yuqorida zikr etilgan dastlabki namunalari paydo bo'ldi. Ma'lumki, turkiy adabiyotda axloq-odob, pand-nasihat, komillik fazilatlariga da'vat, ya'ni didaktik tamoyil doimo muhim o'rinni egallab kelgan. X-XII asrlar mobaynida didaktik mavzularga qiziqish kuchayib borganki, buning yorqin bir dalili Ahmad Yugnakiyning Hibat ul-haqoyiq asaridir. Ulug' shoirning tarjimai holi, ijodiyoti to'g'risida bizgacha to'liq ma'lumotlar yetib kelgani yo'q. A.Yugnakiyning hayoti va ijodidan bahs yuritgan tadqiqotchilarning deyarli barchasi Hibat ul-haqoyiq ning oxirida berilgan (Amir Sayfiddin qalamiga mansub) qaydlarga murojaat qilganlar. Unda aytilishicha, A.Yugnakiy Mahmud nomli fozil bir zotning o'g'lidir. U tavallud topgan safoli va xushhavo manzilning nomi Yugnakdir: Atosi oti Mahmud Yugnakiy, Adib Ahmad o'g'li, yo'q ul hech shaki. Tug'ma ko'r bo'lishiga qaramasdan bu ulug' zot avlodlarga Hibat ul-haqoyiq nomli qimmatli bir asarni meros qoldirgan: Kitobining oti erur hibatul Haqoyiq, iborat arabtin o'shul. Mazmuni: Kitobning oti Hibat ul-haqoyiq dir, bu ibora arabchadir. Adib Ahmadning tug'ilgan yili ma'lum bo'lmasa-da, tavallud topgan joyi Yugnakligi ma'lum. Yugnak deb atalgan joy nomi Samarqand atrofida ham, Farg'ona vodiysida ham, Turkiston yaqinida ham bo'lganligi uchun adibning aynan qaysi Yugnakda tug'ilganligi anchagina bahs-munozaralarga sabab bo'lgan. Ammo olimlarning ko'pchiligi Ahmad Yugnakiyni Samarqand atrofidagi Yugnak qishlog'idan bo'lgan, degan qarorga kelishgan. Ahmad Yugnakiyning qachon yashaganligi ham uzoq vaqt tortishuvlarga sabab bo'lgan. Ayrim tadqiqotchilar adib Ahmad VII asrda yashagan, degan da'voni ilgari suradilar. (Masalan, M.Imomnazarov. Adib Ahmad qachon yashagan?). Ular bunda A.Navoiyning Nasoyim ul-muhabbat asaridagi Maskani Bag'doddin necha yig'och, ba'zi debturlar, to'rt yig'och yo'l erkan. Har kun Imom A'zam darsiga hozir bo'lur erkandur va bir mas'ala o'rganib bu yo'lni yayog' borur erkandur, - jumlalarida nomi zikr etilgan Imom A'zamning VII asrda yashaganligiga asoslanadilar. Ammo Nasoyim ul-muhabbat dagi ma'lumotlar tarixiy mazmunga emas, manoqibiy ...