Boborahim Mashrab hayoti va ijodi

BOBORAHIM MASHRAB HAYOTI VA IJODI REJA: Mashrab hayoti haqida ma'lumot beruvchi manbalar. «Qissayi Mashrab»da shoir hayotiga doir voqealarning aks etganligi. Mashrabga oid ma'lumotlar aks etgan tazkiralar (Muhammad Bade' Maleho Samarqandiy «Muzakkiral-as'hob», Abdulmutallib Xojai Fahmiy «Majmuai Fahmiy», Is'hoq Bog'istoniy «Tazkirayi qalandaron» va boshqalar). Mashrab tarjimaiy holini tiklashga bo'lgan urunihlar va bu yo'lda erichilgan natijalar. Mashrab she'riyati: timsollar olami, janrlar xilma-xilligi, san'atkorligi. Markaziy Osiyodagi tasavvufiy tariqatlarning bu davr adabiyotidagi ko'rinichi. Qalandariylik tariqati: mohiyati, tariq usuli, ta'siri va badiiy asarlardagi aksi. Mashrab hen'rlarida qalandariylikning aks etichi. Mashrabga nisbat berilgan tasavvufiy asarlar («Mabdayi nur», «Kimiyo»). Tayanch so'z va tuchunshalar: manqaba, manoqib, hasbi hol, «Tazkirayi avliyo»lar, mualliflikni tiklash, «Boqirg'on kitobi», adabiy ta'sir, nazira, tatabbu. tasavvuf tariqatlari, qalandariylik, abdollik, qalandariylik she'riyati, mualliflik muammosi. Shoir Boborahim Mashrab hayotiga doir chunshalar ko'p va bir-biriga zid ma'lumotlar ko'pligidan ularning aslini soxta ma'lumotlardan ajratish qiyin. Buning boisi xalq o'zi sevgan shoir haqida turli xil rivoyat va afsonalar to'qigani, turli xil manqaba va xalq kitoblaridagi ma'lumotlarni tarixiy deb qabul qilinganligidandir. Shoir Mashrab hayoti va ijodini o'rganih va uning tarjimaiy holini to'la tiklash uchun dastlab o'z davrida yaratilgan manqaba va tazkiralarni o'rganib chiqih lozim bo'ladi. Dastlab «Devonayi Mashrab» (ayrim manbalarda «Shoh Mashrab») nomi bilan mahhar bo'lgan manqabani o'rganih lozim bo'ladi. Bu manbaning muallifi garchi aniq bo'lmasa-da, unda bayon qilingan voqealar asosan, Mashrabning yaqin zamondohlari va muchiblari tomonidan bayon qilingani va tasdiqlangani uchun shoir tarjimaiy holini tiklashda bu birlamchi manba bo'lishi shubhasizdir. Bundan tahqari bevosita shoirning hayotligida yaratilgan tazkiralar borki, bulardan birinchisi Muhammad Bade' maleho Samarqandiyning «Muzakkir al-as'hob» asaridir. Asar muallifi Mashrab bilan ikki marta ushrahganini va dastlabki ushrashuv shoirning «navras»lik davrida ekanini yozadi. Ushbu tazkiradagi voqealarni «qissayi Mashrab» voqealari bilan solihtirilsa, shoir hayotining noma'lum qirralari ochilihi mumkin. Yana bir e'tiborli manbalardan biri Abdumutallib Xojayi Fahmiyning «Majmuayi Fahmiy» tazkirasi bo'lib, bu e'tiborli manba bo'lgani uchun ham Fitrat shoir tarjimaiy holi voqealarini tiklashda unga bir nesha bor murojaat qilgan. Tazkiralar orasida Mashrabning bevosita hogirdlaridan biri Is'hoq Ziyovuddin Bog'istoniyning «Tazkirayi qalandaron» asari bo'lib, bunda manqaba yo'li bilan shoir Mashrabga xos bir nesha sifatlar ko'rsatilgan yana shu manbadan ma'lum bo'lishisha, «qissayi Mashrab»ning bizgasha yetib kelihida ham ushbu muallifning hissasi bor. Shu ihoradan kelib chiqib «qissayi Mashrab»ni ayrim olimlar Is'hoq Bog'istoniyga, ayrimlari esa Pirmat Setoriyga nisbat berishadi. Keyinroq yaratilgan yana bir muhim manba Majzub Namangoniyning «Tazkiratu-l-avliyo» asari bo'lib, bunda Mashrabning keyingi davrlarda yashagan hogirdlarining shohidlariga tayangan holda muallif yangi ma'lumotlar beradi. Bundan tahqari ayrim olimlar Mashrab haqidagi tarixiy manba sifatida Abdushukur Ziyoning «Musavvadayi Abdushukur» asarini ham ko'rsatadilar. ...