Ilk mustamlakachilik davri adabiyoti

Ilk mustamlakachilik davri adabiyoti Reja: Davrning ijtimoiy qiyofasi. Mustamlakachilik va adabiy-madaniy hayot. Yangi davr adabiyoti, uning manbalari va yuzaga kelishi haqida. Buyuk sohibqiron Amir Temur saltanat va davlatni boshqarish qonun-qoidalari bayon etilgan tuzuklarida o'z vorislariga millatning dardiga darmon bo'lish, zaiflarni qo'rish va yo'qsillarni boylar zulmiga tashlamaslikni uqtirganlar hamda adolat va yaxshilik qilmoq dasturingiz, rahbaringiz bo'lsin, deya vasiyat qilganlar. Ammo uning o'gitlariga amal qilinmadi. Taxt, hokimiyat ilinjida avj olgan o'zaro ixtilof va ichki kurashlar, jangu jadallar oqtbatida davlat zaiflashib, mamlakat inqiroz va parokandalikka yuz tutdi. Bu XVII-XIX asr o'rtalaridagi Markaziy Osiyoning ijtimoiy-siyosiy qiyofasi edi. U davrlarda O'rta Osiyo xalqlari ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy jihatdan og'ir tanazzul damlarni boshdan kechirayotgan, millat va davlat qaramlik ahvolida edi. Birin -ketin millat va jamiyat boshqaruviga da'vogar hokimiyat uch yerda - Buxoro, Xiva, Qo'qonda yakka-yakka holda o'z hokimiyatini o'rnatdi. Davlatchilikdagi bunday bo'linish oxir-oqibatda davlatning kuchsizlanishi va yemirilishiga, iqtisodiy-siyosiy hayot turg'unligiga, chor Rossiyasi bosqiniga dosh berolmay qaramlikka yuz tuban bo'lishiga olib keladi. Rossiya XIX asr oxirlariga kelib Turkistonning katta hududini egalladi. Bu yo'lda juda katta bosqinlar uyushtirdi, vaxshiyona qirg'inliklarga qo'l urdi va alal oqibatda Qo'qon xonligini tugatildi, Buxoro amirligi va Xiva xonligi imperiyaning vassaliga aylantirildi. Rossiya imperiyasining maqsadi O'rta Osiyoda o'zbek davlatchiligining asoslarini tag-tomiri bilan yo'q qilish va rusiy idora uslublarini qat'iy joriy etish edi. Ma'muriy-boshqaruv tizimni ham ana shu maqsadga qaratdi, ya'ni Turkiston o'lkasi, Buxoro amirligi va Xiva xonligi Rossiya guberniyalariga aylanishi uchun barcha siyosiy, iqtisodiy madaniy va ma'naviy choralarni ko'rdi. Markaziy Osiyoning chor Rossiyasi tomonidan bosib olinishi xalqqa qimmatga tushdi - og'ir va ayanchli mustamlakachilik siyosati hukm surdi. Istilochilar yurt boyliklarini taladilar va bu boyliklar Rusiyaga tashib ketildi. Mustamlakachilik o'lkada yerli xalqlarning ma'naviy qadriyatlariga - tili, dini, milliy urf-odatlariga tajovuz qildi. Voqelikning dahshatlarga voqealarga to'la manzarasi o'sha davr tarixiy-badiiy asarlarida, xususan, Xiva bosqinini o'z ko'zi bilan ko'rgan Muhammad Yusuf Bayoniyning Shajarai Xorazmshohiy kitobida ham aniq, ravshan tasvirlanadi. Darhaqiqat, Rossiya imperiyasi Turon elining erki, insoniy huquqlarini poymol qilib moddiy boyliklarini tortib olish bilan ham chekinmay, o'lkamizning ma'naviy mulkini ham talon-taroj etib, ularni parokanda holiga keltirdi. Xivaning asoratga tushishi 1873 yilga to'g'ri keladi. U paytlarda Xiva xoni Muhammad Rahimxon soniy Feruz Arkda kitoblar saqlaydigan maxsus xonalar ajratgan edi. Shajarai xorazmshohiyda keltirilishicha, Kaufmon kelib, Arkka kirib, taxti Xorazmshohiyda o'lturgandan keyin Xorazm xazinasidan juda katta boylik Peterburgga jo'natiladi, qimmatbaho narsalar bilan birgalikda, xon alohida saqlaydigan 300 jilddan ortiq nodir qo'lyozma kitob ham Peterburgga yuborganlik voqeasidan Bayoniy juda qattiq achinadi. Kitobda bu voqeani yurakdan norozi va ichki taassuf bilan shunday yozadi: ...