Mavlono Lutfiy

Mavlono lutfiy (1366 -1465) Lutfiy - XV asr ikkinchi yarmigacha bo'lgan o'zbek adabiyotining eng mashhur lirik shoiri. Shuning uchun ham zamonasining ahli adabi va ahli fuzalosi uni «malik ul-kalom», ya'ni «so'z podshosi» deb e'zozlagan. Manbalarda taxallusi oldidan «ulug' ustod» ma'nosidagi «Mavlono» sifatining qo'shib tilga olinishi ham shundan. Milodiy 1366-yili tug'ilib, 1465-yili vafot etgan. Alisher Navoiy «Majolis un-nafois» tazkirasida yozadi: «Mavlono Lutfiy o'z zamonasining malik ul-kalomi erdi, forsiy va turkiyda naziri yo'q erdi va turkcha devoni mashhurdur». Navoiyning «Nasoyim ul-muhabbat min shamoyim ul-futuvvat» degan avliyolar to'g'risidagi tazkirasida esa Lutfiyning uzoq umr ko'rgani va qabri haqida qimmatli ma'lumot beriladi: «To'qson to'qqiz yoshida olamdin o'tdi. Qabri Dehikanordadur, o'z maskani erdi». Zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi xalqaro jamg'arma uyushtirgan ilmiy-ijodiy ekspeditsiya a'zolari aynan shu ko'rsatma asosida Dehikanor qishlog'ini, u yerdagi qabristondan Lutfiyning qabrini izladi va topdi. Qabr toshidagi yozuv orqali bu aynan Lutfiyning mozori ekani isbotlandi. Jamg'arma 2006-yilning may oyida bu muqaddas qadamjoga o'zbek milliy an'analari asosida maqbara o'rnatib qaytdi. Sharafiddin Ali Yazdiyning 1437-yilda bitgan Zafarnoma asarini Shohruh Mirzoning taklifi bilan o'zbekchaga she'riy yo'lda tarjima qilgan. She'riy yo'lda qilingan bu tarjimaning ko'lamini zamondoshlari 10.00 baytdan ortiqroq deb ko'rsatadilar. Ayrim manbalarda uning yigirmadan ortiq asar yozgani haqida ma'lumot beriladi. Lekin hozircha Devonidan boshqa kitobi qo'limizda yo'q. SHOIRNING DEVONI Shoir devonining turli davrlarda ko'chirilgan qo'lyozmalari dunyoning har xil kutubxonalarida saqlanadi. Eng qadimgisi 1511-yilda Hirotda ko'chirilgan bo'lib, Londonda, Britaniya muzeyida saqlanmoqda XIX-XX asrlarda ko'chirilgan ko'plab nusxalari O'zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Sharqshunoslik instituti Qo'lyozmalar fondida saqlanadi. She'rlarining soni- turli nusxalarda turlicha. Lekin ular mutaxassislar tomonidan solishtirib o'rganilgan va bir necha marotaba nashr qilingan. 2774 bayt Bizgacha shoirning 16-20-asrlar mobaynida ko'chirilgan turkiy devonining 33 qo'lyozma nusxasi yetib kelgan bo'lib, ular Toshkent, Dushanba, Istanbul, Tehron, London, Parij, Sankt-Peterburg kutubxonalari va qo'lyozma fondlarida saqlanadi. Olim E. Ahmadxo'jayevning aniqlashi bo'yicha, Lutfiy qalamiga mansub mavjud she'rlarning umumiy miqdori 2774 bayt yoki 5548 misradan ortiq. Ularning katta qismi (2086 bayti) g'azal janrida yozilgan. LUTFIY g'azallari «XOH INON, XOH INONMA» Sensen sevarim, xoh inon, xoh inonma, Qondur jigarim, xoh inon, xoh inonma. Hijron kechasi charxi falakka yetar, ey moh, Ohi saharim, xoh inon, xoh inonma. Haqqoki qilich kelsa boshimga, eshikingdin Yo'qtur guzarim, xoh inon, xoh inonma. Usruk ko'zing ashkolina har gah nazar etsam, Qolmas habarim, xoh inon, xoh inonma. Ya'qub bikin ko'p yig'idin qolmadi sensiz Nuri basarim, xoh inon, xoh inonma. Oy yuzung'a ko'z solg'ali o'zga kishi birla, Yo'qtir nazarim, xoh inon, xoh inonma. Ishq o'tida Lutfiy yuzi oltunni yoshurdi, Ey siymbarim, xoh inon, xoh inonma. ...