Muhokamatul lug'atayin va 100 ta fe'l

,,MUHOKAMAT UL LUG'ATAYN VA 100 TA FE'L REJA: 1. ,,Muhokamat ul lug'atayn asarida so'z yasalishi morfologik kategoriyalar, fonetikaga oid bilimlar 2. Navoiyning ,,Muhokamat ul lug'atayn asaridan o'rin olgan 100 ta fe'l 3. 100 ta fe'lni o'rganishda professor Fitratning tadqiqotlari 4. Xulosa. Kirish: O'rta Osiyoning 15 asrning 2 yarmidagi buyuk mutafakkiri, allomasi, she'riyat sultoni, o'zbek adabiy tilining homiysi va targ'ibotchisi Alisher Navoiy (1441 - 1501) yil hazratlari tilshunoslik tarixida ham yorqin iz qoldirgan ulkan siymolardan biridir. Alisher Navoiyning lisoniy qarashlari, asosan, ,,Muhokamat ul - lug'atayn (1499) asarida o'z ifodasini topgan. Ikki til-o'zbek va fors tillarining kiyosiy (so-lishtirma) taxdiliga bagishlangan ushbu asarda Alisher Navoiy turli til oilalariga mansub bo'lgan tillarning umumiy va farqdi tomonlari, belgi-xususiyatlariga tuxtaladi, ularni tahlil qiladi, muhim ma'lumotlar beradi. Anikroga, tillarni muxrkama kjuihii orqali o'zbek tilining o'ziga xos jihatlariga, adabiy-badiiy ijodda - asarlar yaratishda o'zbek tilining xam ustuvor, ulugvor til ekanligini, shunga ko'ra fors tili bilan bemalol rakrbat qila olishini, xatto ayrim urinlarda, tasviriylik imkoniyatlari nuqtai nazaridan esa undan ilgari keta olishini bayon kdiadi, asoslaydi.19 U mazkur asarida tillarning kelib chiqishi, til va tafakkur orasidagi munosabat, so'z ma'nosi, so'zlarning shakl va ma'no munosabatlariga ko'ra turlari, so'z yasa-lishi, morfologik kategoriyalar, fonetikaga oid-tovush bilan boishq qator hodisalar haqida chuqur fikr yuri-tadi, bunday hodisalarni atroflicha taxdil qiladi. Navoiy asarda fonetik sistema haqida fikr yuri-tar ekan, ayni sistemaning qurilish a'zolari bulgai tovushlar hakdsa, tovushlarning artikulyasion xususiyat-lari hakdsa ma'lumotlar beradi, o'zbek tili tovushlari-ning qo'llanilishidagi o'ziga xosliklarini alohida qayd etadi. Ushbu fonetik o'ziga xosliklar xdkida professor S.Usmonov va professor A.Nurmonovlar o'z tadqiqrt-larida bir kator ma'lumotlarni keltiradilar. Masa-lan, tovush va harf munosabati haqida fikr yuritilar ekan, ular bir-biriga xamma vaqt ham moe kelmasligi, bir xarf bilan bir necha tovushni anglatish mumkin-ligi aytiladi. Ahhfh, Navoiy eski o'zbek adabiy tilining unlilar eistemasiga tuxtalib, o-s, u-u oppozisiya-si asosida misollar keltiradi qiyoslang: ut (olov), st (harakat); tur (tuzoq), tur (uyning turi); ut (yutmok), ut (kallani utga tutib, tukini kuydirish). Shuningdek, birgina ey (yoy) xarfi bilan uchta tovush: i, ch^zik, i va e tovushlari ifodalanishi kayd etiladi. K,ofiya masalasida o'zbek va fors tillari kiyoslanar ekan, bunda O'zbek tili imkoniyatlarining kengligi, bu jatdan o'zbek tili fors tilidan ustun ekanligi bayon kilinadi. Anish aro so'zini capo, daro bilan xam, boda bilan xam, erur so'zini esa XUR, dur bilan xam, Fypyp, surur so'zlari bilan xam krfiya qilish mumkinligini, fors tilida esa bunday imkoniyat yuq ekanligini ta'kidlaydi. Alisher Navoiy eski o'zbek tilining fonetik imkoniyatlari, she'r tuzish va qofiyalashdagi qulayliklari haqida to'xtalib, bu tildagi unlilarning qisqa ...