Bayoniy hayoti, ijodi va adabiy meros

Bayoniy hayoti, ijodi va adabiy meros Reja: Bayoniy yashagan oilaviy va adabiy muhit; Bayoniy ijodining o'rganilishi; Bayoniy tarixchi olim va tarjimon; Bayoniyning adabiy ilmiy merosi. Muhammad Yusuf Bayoniy 1858 yili Xiva xonlaridan biri 1804-1806 yillari xonlik qilgan Eltuzarxonning o'g'li Bobojonbek Olloberdi to'ra oilasida tug'ilgan. U yoshligidan saroy muhitidagi maktab va madrasada zamonasining zabardast olim muallimlaridan saboq olib ulg'ayadi. Munis va Ogahiylar ta'sirida dunyoqarashi shakllanadi. Alisher Navoiy, Fuzuliy, Bedillar sheriyatini mehr bilan mutoala qilish bilan birga arab va fors tillarini ham qunt bilan o'rganadi. Saroyda tez-tez bo'lib turadigan Navoiyxonlik, Fuzuliyxonlik singari sherxonliklarning yosh muhlii sifatida doim ishtirokchisi bo'lar edi. Unga ayniqsa, Ogahiy ijodi yoqar edi. Uning g'azallariga tashabbular qilish bilan sheriyat olamiga kirib kelgan Muhammad Yusuf, o'zi bilgan haqiqatni misralarga tushirishini ijodiy usul sifatida qabul qilgan. Ehtimol tahallus tanlashiga ham o'zidagi manashu xususiyat sabab bo'lgandir. Ilmga chanqoq Muhammad-Yusuf xonlik ma'muriyatida xizmat qilishdan ko'ra adabiyot va ilm bilan shug'ullanishini ustun qo'yadi. Munis va ogahiyni ustoz bo'lib , ularnining ishlarini davom ettirishni maqul qo'yadi . Uning dastlabki sherlarini xiva adabiy muhiti va umuman Xorazimlik adabiyot ihlosmandlari intiq kutib oladilar. O'sha davrda Xorazmda tartib berilgan tazkira va bayozlarning aksariyatiga Bayoniyning sherlari kiritilgan.Bayoniyning sheriy mahorati va ilmiy salohiyati haqida shoir Ahmad Tabibiy bunday deb yozadi ; « Bayoniyki bor shoiri hush bayon, So'z ichra qilur durri gavxar ayon. Bu asli xon xonadonidin erur , So'zi ruhi el jismiga jon erur. Muhammad Yusufbek nomi aning , Xusul aylamak ilm komi aning» Bayoniyning adabiy merosini ilmiy tadqiq qilish asosan 1958 yilda nashr etilgan O'z.R.F.A. ning «Aspirantlar to'plami» dagi: M.Yo'ldashevning «Xorazm tarixidan qimmatli manba» va +.Munirovnin «Bayniy» sarlavhli maqolalari bilan boshlangan. 1960 yili nashr qilingan O'z.R.F.A.ning «O'zbek adabiyoti» IV tomligining IV-.I-kitobida Bayoniy adabiy merosidan namunalar berilgan. Shuningdek o'sha yili nashr etilgan +.Munirovning «Munis,Ogahiy va Bayoniyning tarixiy asarlari» manografiyasida xam Bayoniyning adabiy merosi haqida ma'lumot berilgan. Muhammadyusuf Bayoniy 1858 yili Xivada Bobojonbek oilasida tug'ilgan. Bobojonbek 1804 yili 06 yillarda Xiva xoni bo'lgan Elto'zarxoning o'g'li edi. Muhammadyusuf esa Elto'zarxoning nabirasi edi. Muhammyusuf yoshligidan ilmga chanqoq edi. Uning bolaligi ezgulikka davat etuvchi olimu fozillar davrasida o'tadi. Shuning uchun u diniy va dunyoviy ilimlar keng va chuqur o'rganadi, ixlos qo'yadi xonlik ishlariga aralashmaydi. U o'z zamonasining mashxur shoiri, tarixchi olimi, musiqashunosi, xattoti va tarjimoni bo'lib etishadi. Arab, fors tillarini yaxshi bilgan, tabobat ilmini puxta o'rgangan olim sifatida dong taratadi. U suls, kufiy, rayxoniy, shikasta xatlarini yaxshi o'zlashtirgan, tanbur chertish va g'ijjak chalishda ham mohir bo'lgan. U o'ziga Bayoniy taxalusini tanlagan. Bayoniyning bir ...