Cho'lpon kichik nasriy asarlarining janr xususiyatlari 3

Reja: Cho'lpon nasriy asarlarining janr xususiyatlari. Cho'lpon asarlarida tazod san'ati Adibning tavsifiy-rivoyaviy xarakterdagi nasriy asarlari Cho'lponning Yo'l estaligi nomli safarnomasi Cho'lpon nasriy asarlarining janr xususiyatlari haqida so'z borarkan, avvalo, bu boradagi adibning o'z fikrlariga to'xtalish maqsadga muvofiqdir. Adabiyotshunosligimizda Qurboni jaholatning janrini Cho'lponning o'zi feleton deb belgilagan, degan fikr o'rinlashib ketgan. Bu haqda S.Mamajonov: Garchand Qurboni jaholatni yozuvchining o'zi feleton desa-da, asl mohiyatiga ko'ra hikoyadir. Cho'lpon uning tanqidiy ruhidan kelib chiqib feleton belgilagan bo'lishi mumkin, - degan mulohazani bildiradi. Olimning asar janri haqidagi xulosasiga qo'shilganimiz holda, feleton masalasiga aniqlik kiritmoqchimiz. Hikoya elon qilingan Sadoi Turkistonning 1914 yil 6-sonini ko'zdan kechiramiz: katta harflar bilan feleton deb yozilgan-da, ikki tarafidan nAQSH bilan bezatilgan; ostida kichikroq harflar bilan hikoya nomi - Qurboni jaholat yozilgan. Odatda janr belgilanganda sarlavha ostiga yozilar edi. Ehtimol, u paytlar bu narsa rasm bo'lib ulgurmagandir? Gazetalar taxlamini varaqlashda davom qilsak, 24-sonda yana yuqoridagicha tartibda yozilgan feleton so'ziga duch kelamiz. Uning ostida hikoya nomi - Do'xtur Muhammadiyor, sarlavha ostida esa yana ham kichikroq harflar bilan xayoliy hikoya deb yozilgan. Tabiiy savol tug'iladi: agar Cho'lpon Qurboni jaholatni tanqidiy ruhidan kelib chiqib feleton desa, unda nega keyingi hikoyasining janrini ham shunday belgilaydi? O'ylashimizcha, Do'xtur Muhammadiyor sarlavhasi tepasidagi feleton so'zi uning janriga ishora qilmaganidek, avalgi hikoya elon qilingan sondagi feleton so'zi ham Cho'lponga aloqador emas. Gap shundaki, feleton so'zining dastlabki manosi hozirgisidan birmuncha farqli edi. Matbuotda ilk bor 18OO yil 28 yanvardan paydo bo'lgan bu atama fransuzcha varaq so'zi bilan bog'liq. O'shanda Jurnal de deba nomli Parij gazetasi birinchi marta qo'shimcha varaq ilova qildiki, bu gazetaning feleton nomli yangi rukni(rubrika)ga asos soldi. Yevropamatbuotida tez ommalashib ketgan bu rukn ostida odatda nosiyosiy, norasmiy materiallar: elonlar, moda yangiliklari, teatr taqrizlari, hikoya va hatto romanlar elon qilina boshladi. Atamaning hozirgi manoda qo'llanishi, publitsistikaning ijtimoiy-siyosiy tanqid ruhidagi alohida janrini anglata boshlashi esa XIX asr adog'iga to'g'ri keladi. Bizningcha, har ikki hikoya elon qilinganida uchratganimiz feleton so'zi Cho'lponga taalluqli bo'lmay, balki gazeta tahririyatiga tegishlidir. Chamasi, jadid ma'rifatchilari o'z gazetalarida shu nom ostida rukn tashkil qilganlar-da, atamaning har ikki manosini nazarda tutganlar. Demak, janrini bevosita Cho'lponniing o'zi belgilagan ilk asar qurboni jaholat emas, balki Doktor Muhammadiyor bo'lib chiqadi. Avvalgi bobda aytganimizdek, adib asar janrini xayoliy hikoya deb belgilaganida unda yaratilgan badiiy voqelik bilan real voqelik munosabatidan kelib chiqadi. Aytish kerakki, Cho'lpon adabiyot maydoniga madrasa tahsilini, rus-tuzem maktabi saboqlarini olib kirib kelgandi. Adibni yaqindan bilgan kishilar uning yoshlik yillari o'z ustida qattiq ishlagani, ko'p mutolaa qilganini eslashadi. O'ylashimiz-cha, Cho'lpon faqat ...