Sho'ro davri o'zbek adabiyotini o'rganish muammolari inkor tasdiq va tahlilning dialektik birligi

Sho'ro davri o'zbek adabiyotini o'rganish muammolari: inkor tasdiq va tahlilning dialektik birligi Sho'ro davri adabiyoti XX asr o'zbek adabiyotining ajralmas qismidir. Bugungi kun yuksakligidan turib nazar tashlaganda, bu davr adabiyotining bebaho yutuqlari va ulkan fojealari yaqqol namoyon bo'ladi. Keyingi yillarda adabiyot haqida juda ko'p bahs-munozaralar bo'ldi va ular xanuz davom etmoqda. Extirosga berilib ketilgan holatlar endilikda barxam topib, bosiqlik bilan tahlil qilinayotgan sho'ro davri o'zbek adabiyotining ulugvorligi-yu, fojeali nuqtalariga adabiy tanqidchilikda bir qadar oydinlik kiritildi. Avvalo shuni taqkidlash kerakki, sho'ro davri adabiyoti o'zining ijodiy prinsiplarini shakllantirgan va ularni ijod jarayoniga tadbiq etgan hamda bu prinsiplar sho'ro mafkurasi g'oyalariga xamoxang edi. Istiqlol davri adabiy tanqidchiligida mafkuraning adabiyotdagi o'rni masalasida qarashlarning turli-tumanligi, umuman, «adabiyotda mafkura», degan tushunchaga salbiy munosabatning kuchliligini sho'ro mafkurasining adabiyotga etkazgan zararli oqibatlari ta'siri bilan izoxlash lozim bo'ladi. Biroq shuni unutmaslik kerakki, xar qanday mafkuraning yetakchi tamoyillari nazariyotchilar tomonidan ishlab chiqilsa-da, uning amaliyotdagi ko'rinishi uzoq vaqt davomida muayyan sohalar faoliyatida shakllanib, hayotga tadbiq etila boradi. Bolsheviklar partiyasining asoschisi bo'lgan V.I.Lenin 1905 yildayoq «Partiya tashkiloti va partiya adabiyoti» nomli maqolasida adabiyotning mafkuraviyligi uning sinfiyligida ekanligini nazariya sifatida oldinga surgan edi. Ushbu g'oyaning amaliyotdagi ko'rinishi faqat ijtimoiy jarayon bilan bog'liq bo'lmasdan, o'sha davrda adabiyot va san'at, ilm- fanga kuchli ta'sir ko'rsatib, yangi-yangi qoidalar bilan boyitib borilgan. Bu g'oya Oktyabr to'ntarshidan keyin yuzaga kela boshlagan sho'ro adabiyotida, xususan, Xamza Xakimzodaning: Xoy, xoy otamiz, Toshni kesar boltamiz. Kimki bizga qarshi tursa, Sharta-sharta otamiz- singari xayqiriqli satrlarida, Cho'lponning «Buzilgan o'lkaga» nomli sheriga qarshi yozilgan Gayratiyning «Tuzalgan o'lkaga» sherida o'zini namoyon qildi. Demak, bu tug'ilishi xamono sho'ro adabiyotining tanglayi, tabir joiz bo'lsa, sinfiy kurash, sinfiy dushman izlash g'oyasi bilan ko'tarilgan edi. Bu g'oya nafaqat 20-30 yillarda, balki butun sho'ro davri adabiy hayotida bayroq bo'lib kelganini takidlash lozim. Masalan, Uygunning oltmishinchi yillarda yozilgan «Buyuk vazifa» sherida shoir asosiy maqsadi qalamni nayza qilib dushmanning ko'ksiga sanchmoqdir, degan fikr ilgari suriladi. Uygun ijodi tadrijini ko'zdan kechirsak, ayni konsepsiya shoir ijodining yetakchi prinsiplaridan birini tashkil etganligini ko'rish mumkin. Demak, sho'ro davrida yashab ijod etgan va uning g'oyalariga xizmat qilgan ijodkorlar ijodining bir yo'nalishni sinfiy kurash motivi tashkil etadi. Binobarin, ular ijodida zamonasozlik motivlari, xar qanday chaqiriqqa «sher» bilan «labbay» deb javob berish kayfiyati ustivor. Natijada sho'ro davri adabiyotining bir qanotida zamonasozlik, laganbardorlik, shaxsga siginish illatlarini o'zida namoyon etgan ijod namunalari yuzaga keldi. Xo'sh, bu holat o'sha paytda qay tarzda endi ijod maydoniga kirib kelayotgan yosh qalamkashlarni o'ziga qaram qilib oldi? Nega ular ilk ijod namunalaridayoq go'zallikni tabiat yoki insonda ...