Sinkretik naqllar poetik tabiati va aks ettirish mezonlari

Sinkretik naqllar poetik tabiati va aks ettirish mezonlari Reja: 1. Sinkretik naqllar 2.Sof naqllar 3. Baholash me'yorlari 4.Sof naqllar asosiy funksiyasi, baholash me'yorlari 5.Demonik hikoya atamasi haqida 6.Og'zaki demonik hikoyalarning janriy xususiyatlari 7.Og'zaki demonik hikoyalarning memorat shakli 8.Og'zaki demonik hikoyalarning fabulat shakli O'zbek xalq naqllari ertak, afsona, rivoyat, maqollarning o'zaro yaqin munosabati, ta'sir jarayonida yuzaga kelgan. Bu xil naqllar o'zida nasriy janrlarga xos belgi, xususiyat, an'anaviy formulalarni tashiydi, syujet tuzilishi nisbatan qisqa, bazan murakkab, hajman yirik, voqea va hodisalar talqini xayoliy va hayotiy uydirmalarga asoslanadi. Uning majoziy manosi o'git tashuvchi to'qnashuvlar davomida malum bo'la boradi. Konflikt aqliy to'qnashuvga asoslanadi, ta'limiy-maishiy mano tashib yechimi ziyrak, donolikning natijasi sifatida tashkil topgan. Bu xil naqllarda ertaklar ta'siri kuchli, o'ziga xos xususiyatlar, fantastika, tilsim namunalari, insoniy nutqda so'zlashuvchi hayvon, personajlar, timsoliy obrazlar uchrab turadi. Har birining o'rnak bo'larli xususiyatlari qorishiq holda kelsa hamki, naql uslubiga teng bo'la olmaydi, balki ular voqealarni jonlantiradi, xayoliy tus berib, natijaning hayotiy, g'ayritabiiy holatda yuz berishini ta'minlaydi, nihoyat badiiylik darajasini oshiradi. Naqlda o'ziga xos obraz yaratish, uni badiiy tasvir vositalarida talqin etish, xususan o'git tashish, pand-nasihat qilish uslubi kuchli, sezilarlidir. U «Ilon buzg'on», «To'ti hikoyasi», «Tulki bilan kiyik», «O'g'rivoy bilan to'g'rivoy» naqllarida alohida ahamiyat kasb etadi. Bu xususiyat axloq normalarini yoritadi, o'rnak bo'larli namunalarini belgilaydi, aniq va yorqin ko'rsatadi. Shunga qaramasdan, bu xil naqllar o'ziga xos tabiati, ta'limiy-estetik funksiyasi, voqea va hodisalarning o'tgan zamonga yo'nalganligi, syujetning sehrli ertaklarga xos boshlama - zachini bilan ajralib turadi. Voqealar aniq va noaniq zamonda yuz beradi. Boshlama obrazlarni xarakterlaydi. Xususan, to'g'rilik va egrilik, adolat va razolat, donolik, kaltabinlik, mehnatsevarlik, ishyoqmaslik kabi axloq normalarini tashigan timsoliy obrazlarni bir-biriga zid qo'yadi. Bu hodisa borada «Yaxshilik bilan yomonlik», «Ayyor bilan sodda», «Cholning kenja o'g'li» naqllarida aniq ko'zga tashlanadi va u o'git chiqarishda yetakchilik qiladi. Naqllarda ifodalangan yaxshilik yomonlik, egrilik va to'g'rilik, va soddalik va ayyorlik kabi shartli, o'rnak uchun qo'llangan umumlashma obrazlar ezgulik va yovuzlikning obrazli ifodasi yanglig' harakat qiladi, ibratli axloq namunalarini belgilaydi. Obrazlarning biri yetakchi, ikkinchisi raqib personaj, uchinchisi yordamchi sifatida faoliyat ko'rsatadi. Qarama-qarshi obrazlarning o'zaro munosabati aqliy tortishuv asosiga qurilgan, ijtimoiy didaktik mano kasb etgan. Bir-biriga zid qo'yilgan To'g'rivoy (Yaxshivoy, soddavoy) yo'lda Egrivoy (Ayyorvoy) bilan do'stlashibdi. Biroq, Egrivoy To'g'rivoyni aldab, qiyin ahvolga solib qo'yadi, keyin o'zi shu holatga tushadi. To'qnashuvda siri oshkor raqibning og'ir vaziyatda qolishi, eng muhimi, uning inkor etilgan xulqi, munosabat kishilarni ogohlantirib, o'git chiqaradi. Sinkretik naqllarning rivoyat zaminida yuzaga kelgan yana bir namunasi Yil nomlari ataladi. Dastlab naqlga asos bo'lgan ...