Jadidchilik va jadid adabiyotining o'rganilishi

Jadidchilik va jadid adabiyotining o'rganilishi Reja: Jadidchilik va jadid adabiyotiga munosabat. O'zbek ziyolilarini tabaqalashtirishning zararli oqibatlari. Jadid adiblari Qodiriy va Cho'lponning badnom qilinishi. Asrimiz boshlarida xalqimiz tarixida yangi davr - milliy uyg'onish, o'zlikni anglash harakati boshlandi. Bu harakatning boshida jadidlar turdilar [6.3]. Jadidchilik va jadid adabiyotiga yarim asr muddat mobaynida ikki xil qarash bo'ldi va ikki xil baho berildi. Birinchisi, sho'ro davrida reaksion, ikkinchisi, mustaqillik davriga kelib, jadidchilik - ijtimoiy harakat, xalq harakati va tafakkurining haddi alosi (B.Qosimov) deb baholandi. Aksil deb qarash sho'ro davrining mafkurasidan kelib chiqadi. Sababi hamma narsa kommunistik ko'z bilan qaralgan (O.Sharafiddinov). Hatto ijtimoiy fanlar shu mafkuraning childirmasiga o'ynashga majbur bo'lgan (O.Sh.). Bu borada qilingan ishlar hukmron mafkura (O.Sh.) - proletar manfaatidan kelib chiqilgan, tahlilu talqin qilingan. Jadidlar masalasi ham xuddi shu mafkura asosida baholangan. Hukmron mafkura bo'yicha jadidlar burjua manfaatini ifodalar emish. Agar bu fikr to'g'ri bo'lsa, jadidlar reaksion oqim bo'lib chiqishi o'z-o'zidan tayin. Tarix sahifalaridan ayonki, oktyabr to'ntarilishidan keyin jadidlar uch guruhga bo'linib ketishgan. Aksil harakat doirasida turuvchilar. Jadidchilik mafkurasidan qaytib, sho'rolar mavqeini yoqlovchilar. Betaraf turuvchilar. Bu guruh sho'rolardagi o'zgarishlarni ko'rib, unga qaytadan qo'shiluvchilar. Mazkur tasnif M.G'iyozovning Kommunist jurnalida (1928.10-son) elon qilingan Oktyabr ham jadidlar maqolasida berilgan. Shu tasnifning o'zidan jadidlar to'ntarilishdan so'ng ham o'z faoliyatlarini davom ettirganliklari ayon bo'ladi. Bolsheviklar sho'rolar tomoniga o'tgan jadidlarga zohiran munosabat qilsa-da, botinan ularga ishonmas edilar. Bu davrga kelib, sinfiy kurash - kommunistik g'oya jadidlarni sho'rolar tuzumidan tamomila chetlatish masalasini kun tartibiga o'tkir qilib qo'yar edi. Bolsheviklar va jadidlar o'rtasida dahanaki jang (O.Sh.) keskin bordi. 30-yillarga kelib, kurash mafkuraviy jihatdan shiddatli davom etdi. Jadidlar haqida ma'rifatparvarlik nuqtai nazaridan ahyon-ahyonda gapirildi va yozildi. 60-yillarga kelib, jadidlar masalasi tamomila inkor qilinib, aksil inqilobiy mafkura va kuch sifatida qaralgan1. Sababi bunday fikrlar ijtimoiy fanlarda bo'lganidek, badiiy adabiyotda ham kuchli kechdi. Yangi adabiyot haqida yangicha qarash paydo bo'ldi. U faqat oktyabrning farzandi bo'lib chiqishi kerak edi. Yasha, Sho'ro! deb kuylash uning tamoyili va mavqei bo'ldi. U adabiyot kommunizm degan jamiyatni qurish g'oyalarini ilgari surishi shart edi va shunday ham bo'ldi. Bu adabiyotning sog'lom mafkurasi deb hisoblangan. Undagi har qanday begona va yot g'oyali guruhlarni tozalash birinchi vazifa bo'lib turgan. Uning g'oyalari va badiiy obrazlari sotsialistik realizm deb atalmish ijodiy metod mezoni bilan baholanishi shart edi. Go'yo bu metod jiddiy chegara edi. Uning chegarasidan jadid mafkurasi kabi yot g'oyalar o'tmasligi shart qilib qo'yildi. Qisqasi, jadidlar va jadid adabiyoti sotsialistik realizm qolipiga sig'madi. Sho'ro adabiyotining tug'ilishiga kelganda, shuni aytish kerakki, aksar adabiyotshunoslar uni faqat ...