Qirg'iz adabiyoti 3

QIRG'IZ ADABIYOTI Reja: 1. Qirg'iz folklori. «Manas» eposi. 2. XIX asr oxiri XX asr boshlari qirg'iz adabiyoti. 3. Qirg'iz yozma adabiyotining paydo bo'lishi. 4. XX asr qirg'iz adabiyoti. Proza va dramaturgiyaning paydo bo'lishi. 5. Qirg'iz adabiyotining so'nggi yillardagi ravnaqi. Tayanch iboralar: Xalq og'zaki ijodi. «Manas». Tug'alok Mo'lda, To'xtagul Sotilgonovlar ijodi. «Besh kobon» asari. Proza va dramaturgiyaning paydo bo'lishi. Adabiyotning so'nggi yillardagi rivoji. Qirg'iz adabiyoti tarixi haqida so'z ochganda, avvalo uning folklori haqida gapirish lozim bo'ladi. Qirg'iz adabiyoti o'zok asrlar davomida, asosan folklor tarzida rivojlanib keldi. Qirg'iz xalq og'zaki ijodi turli ertaklar, kushiklar va dostonlardan iborat. Xalq ertaklarida afsonaviy voqealar va realistik syujetlar aralash uchraydi. Xajviy ertaklarda esa Ko'sa, Kal obrazlari yaratilgan. Qirg'iz xalq og'zaki ijodida «Kurmanbek», «Ertobildi», «Ertushtuk» va boshqalar kabi qahramonlik dostonlari mavjud. Kompozitsiya qurilishi va voqealarning berilishiga karab, qirg'iz eposlarini katta epos, kichik epos degan ikki bo'limga bo'lish mumkin. Kichik eposga «Kadeyxon», «Ertushtuk», «Ertobildi», «Sarinchi Bukay», «Kurmanbek», «Jonil Mirzo», «Xo'ja yoshi», «O'ljaboy bilan Kishimjon» kabilar kirsa, katta eposga uch bo'limdan iborat (Trilogiya) «Manas» kiradi. «Manas» eposining syujetini nasr bilan yozib chiqsa, katta bir kitob bo'ladi. Kichik eposlarni oqinlar bir-ikki kechada aytib bitira olsa, «Manas» bir necha xaftalab, oylab aytiladi. Taxminiy hisobda, «Manas» eposi besh yuz ming satrdan iboratdir. «Manas» eposi qirg'iz xalqining o'tgan davrdagi hayoti, iqtisodiyoti, mafkurasi, qaysi xalqlar bilan aloqada bo'lganligi, yer yuzining kaysi nuqtalarida yashaganligi haqida xam ko'p materiallar beradi. Mana shuning uchun xam «Manas» ni qirg'iz xalqining o'tmishi haqidagi monumental haykali, uning tarjimai xoli, o'ziga xos bir qomusi desa bo'ladi. «Manas» eposining yaratilishi davri haqidagi fikrlar bahslidir. Ko'p olimlarning fikrlari «Manas» ning yaratilganiga ming yildan ortdi, degan fikrni olga suradi. Doston besh yuz ming baytdan iborat. Ko'p asrlik tarixni hikoya qiladi. «Manas» uch katta qismdan iborat: 1. Manas - xalq qahramoni haqidagi qism; 2. Uning ug'li Semeteyga bag'ishlangan qism; 3. Manasning nabirasi Seytek haqidagi qism. Doston syujeti ancha murakkab. U ko'p dostonlarni o'z ichiga oladi. Manasning Alvasti Kojart alp, Kuchku, Jolay kabi paxlavonlar ustidan g'alabasi, Farg'ona vodiysidagi sargo'zashtlari, Adjibay, Chumak, Sergak, Almambet kabi pahlavonlar bilan do'stlashuvi tasvirlanadi. U xalqni afg'on va qalmoq xonlari zulmidan qutkaradi. Qolgan ikki qismi esa ko'prok oilaviy hayot, ishq-muhabbat voqealari tasvirlanadi. 1-qismda tashqi dushmanlarga qarshi kurash tasvirlangan bo'lsa, 2 va 3-qismlarda ichki dushmanlarga qarshi kurash tasvirlanadi. «Manas» ni kuylovchi maxsus oqinlar bo'lgan. «Manas» turli variantlarda yetib kelgan. Doston Sayokboy Koralayev, Saginboy O'razbekov kabi manaschilardan yozib olingan. XIX asr oxiri XX asr boshlari qirg'iz adabiyoti oqinlar ijodida ilg'or g'oyalarning kuylanishi bilan ajralib ...