Sho'ro tuzumi va mustaqillik davrida adabiyot o'qitish

Sho'ro tuzumi va mustaqillik davrida adabiyot o'qitish Reja: 1. Adabiy ta'lim va mafkura munosabati. 2. Sho'ro davridagi dastlabki adabiyot dasturlari. 3. Sho'ro adabiy ta'limi mazmuniga xos xususiyatlar. 4. Mustaqillik davridagi dastur va darsliklar. Oktyabr to'ntarishidan keyin hokimiyatni egallagan bolshavoylar siyosiy hokimiyatni egallash bilan kifoyalanib qolmay, mafkura sohasida ham yakka hokimlik o'rnatishga intildi va jamiyat a'zolarini o'zlariga mos yo'sinda tarbiyalash tadbirlarini ko'rdi. Xudosizlik, proletariatdan boshqa ijtimoiy sinf va qatlam vakillariga dushmanlik nazari bilan qarash bolshevistik mafkuraning asosiy xususiyatlaridan biri edi. Bu xususiyatni pedagogikaga ham o'tkazishdi. Pedagogikadagi shu holat eng ko'p darajada adabiyot o'qitishda namoyon bo'ldi, chunki shaxsning dunyoqarashini shakllantirishda adabiyot tengsiz vositasi ekanligi kommunistlarga ayon edi. Maktabda o'qitiladigan badiiy asarlar to'laligicha kommunistlar manfaatiga xizmat qilishga muvofiqlashtirilgan edi. Natijada, o'quvchilarga hayot faqat sinflar o'rtasidagi kurashlardan iborat, badiiy adabiyot esa hamisha va to'xtovsiz davom etadigan sinfiy kurashlarning inikosi deb tushuntirildi. Adabiyotga faqat sinfiy hodisa deb qarash, shaxsning taibatidagi irsiy va biologik jihatlarni hisobga olmaslik,adabiyotni odamning shaxsiyatiga estetik ta'sir ko'rsatish orqali ezgulikka xizmat qilishday asosiy imkoniyatidan mahrum etdi. Adabiyot o'qitishga mafkuraviy yumush deb qarash, bu jarayonga siyosiy zug'um o'tkazish o'zbek maktablarida ham sodir bo'ldi. To'g'ri, sho'rolar hukmronligining dastlabki yillarda o'zbek maktablarida adabiyot o'qitishda Rossiya andozasiga ko'p ham amal qilinavermadi, lekin 30-yillardan etiboran adabiyot o'qitish tamomila siyosiy izga tushirildi. Tabiiyki, ko'p ming yillik tarixga ega o'zbek adabiyotidan kommunistlarning didiga yoqadigan asarlar topilmadi. Shuning uchun ham o'zbek maktablarida ham, asosan, rus adabiyoti namunalari o'rgatilar edi. Oldin aytilganidek, 1917 yilgi oktyabr to'ntarishidan oldin o'zbek maktablarida adabiyot predmeti ham maxsus majburiy yo'riq, reja, dastur va darsliklarsiz o'qitilar edi. Jadidlar tomonidan tuzilgan dastur, darslik va qo'llanmalar majburiy emas va davlat maktablariga tatbiq etilmasdi. Buning ustiga, jadid dastur va darsliklarida chinakam badiiy asarlar o'rgatilishi ko'zda tutilib, so'z go'zalligini his qildirish orqali o'quvchilarga milliy g'urur, yurt ozodligiga intilish, o'z qadrini bilish singari yuksak insoniy fazilatlar singdirishga qaratilar edi. Oktyabr to'ntarishi tufayli Turkistondagi maorif ishlarida ham tub burilish yasaldi. Qisqa vaqt ichida eski maktab, madrasa, rus-tuzem maktablari dastur va darsliklari, ish yuritish yo'sini bilan birga yo'qlik sari ketkazildi. Adabiyot o'qitish ishi ham mutlaqo yangicha tarzda hal etiladigan bo'ldi. Yangi tuzum yangi maktab, yangi adabiyot va yangi o'qituvchini talab etardi. To'g'ri, insoniyat taqdiri uchun g'oyat fojiali bo'lgan sho'rolar tuzumi maorifni rivojlantirish borasida bir qator ijobiy ishlar ham qildi. Bepoyon SSR bo'ylab savodsizlikka qarshi ommaviy yurish elon qilindi. Mamlakatda birorta ham savodsiz odam qolmasligi uchun yalpi kurash uyushtirildi. O'zbekistonda ham ko'plab o'qituvchilik kurslari ochildi. Bunday kurslarning ilkinchisi Toshkentda 1918 yil 10 iyulda ruslar uchun, ...