Sofokl

Sofokl (mil. av. 524-456-yillar) Sofokl Afinaning oily davlat lavozimi strateglikka (m.av. 441) saylanadi. Samos deb nomlangan qirg'inbarot janglarda ishtirok etadi. Oltmish yillik ijodiy faoliyati davomida 120dan ko'proq asar yozadi. Biroq ularning ko'pchiligi bizgacha yetib kelmagan. Antik zamonlarda keng tus olgan drammatik shoirlar musobaqasida 24 marta g'olib bo'lgan. Sofokl o'z zamonasida ko'p variantlarda tarqalgan Edip Lay haqidagi afsonalarga katta qiziqish bilan qaraydi. Bunday afsonlarlar sujeti asosida Shoh Edip, Edip Kalonda, Antigona deb nomanuvchi trilogiya uozadi. Bundan tashqari Aske, Elektra, Filokten, Graxinali ayollar asarlari ham jahon adabiyotining qadimiy namunalaridir. Yunonlar bilan misrliklar o'rtasida o'z shaharlarining qadimiyligini isbotlovchi bahslar hali davom etardi. Albatta, madaniyat va san'atning qadimdan rivojlanganligi xususida gap ketganda Afinaga teng keladigani yo'q. biroq misrliklar Fiva shahri bir vaqtlar gullab-yashnaganida Afinanaing tamal toshi ham qo'yilgani yo'q edi, deb istehzo qiladilar. Ehtimol shunday bo'lgandir. Qadimgi Fiva qirq darvozali muhtasham shahar bo'lgan emish. Ularning tili hozirgi arab tiliga o'xshamagan, boshqacha bo'lgan. Yana bir isbot uchun Misr ehromlarini ko'rsatishadi. Fiva podshosi Lay befarzandlikdan qiynalar edi. Podshohlikning ham intihosi bo'ladi. Bir kun kelib, keksayib qolsa toj-u taxtni kimga topshiraman, deb ko'p o'ylanar ekan. Ko'pdan buyon qiynalib yurgan bu dardini ibodatxona kohinlariga yetkaxganlarida, kohinlar Layning o'g'il farzand ko'tajagi haqida vahiy kelgani haqida xabar qilishadi. Ammo bu farzand yillar o'tib otasini o'ldirishi ham shohga yetkaziladi. Haqiqatan ham, oylar o'tib Layning xotini o'g'il farzand ko'radi. Lay xusand bo'lish o'rniga vahimaga tushadi. Axir, kohinlarning karomati to'g'ri bo'lib chiqdi-da. Bir kun kelib o'g'lining o'ldirib qo'yishidan cho'chigan Lay yarim tunda chaqaloqni xizmatkori qo'liga topshirib, hech kimga sezdirmasdan o'rmondagi yirtqich hayvonlarga tashlab kelishini buyuradi. Yo'lda ketayotganida chaqaloqqa rahmi kelgan xizmatkor bolani qo'shni mamalakat podshohligiga beriub qaytadi. Yillar o'tib kuchli bo'liub o'sgan bolakay safar qilib kelish niyatida yo'lga tushadi. Daradagi torgina yo'lda xayol surib ketayotgan yigitga bezatilgan aravani qo'riqlab kelayotgan soqchi dag'dag'a bilan Qoch yo'ldan! deydi. Bundan g'azablangan yigitcha soqchini oti bilan pastlikka uloqtiradi. Bundan sarosimaga tushgan ikkinchi sozqchi nayzasini o'qtaydi. Ikkinchi soqchi ham o'ldirilganini kuzatib turgan aravadagi bir chol yo'lovchiga hassasi bilan do'q-po'pisa qiladi. Yo'lovchi cholning hassasini tortib olib, boshiga chunon uradiki, qariya bechora til tortmay o'ladi. Bu fojeadan xabardor bo'lgan orqadagi uchinchi soqchi qochib ketadi. Shundan so'ng yo'lovchi yigitcha hech narsani ko'rmagamdek bemaylixotir Fiva shahriga kirib keladi. G'am-anduhga botgan shaharliklar dengizda Sfinks degan maxluq paydo bo'lganligini, shahr ahlini yeb quritayotganligini aytishadi. Biroq Sfinks balosidan qutulish oson emas. Bu bahaybat maxluqqa hech kim bas kela olmaydi. U shunday murakkab topishmoqlar beradiki, javob topolmaganni shu zahoti yutib yuboradi. Podshoh saroyida aqlli, bilimdon bo'lib ...