Aruz tizimi

Aruz tizimi Reja: Aruz haqida tushuncha. O'zbek aruzi poetikasi. Fonetika, xijo, asil ruknlar va Fariy ruknlar, zixofot va furu. Vazn, baxr, doira ta'limi. Takti. Aruz haqida tushuncha. «Aruz» atamasining etimologiyasi va lugaviy manolari. Aruz tizimi - arablarning tugma sher tuzilishi. Arablarning sharq mamlakatlarida o'tkazgan istilochilik siyosati. USh asrda Turkiston o'lkasining Arab xalifalari tomonidan istilo qilishini. Arab tili va u bilan bog'liq holda aruz sher tizimi ilmining (forstojik) sheriyati orqali) o'zbek sheristiga kirib kelishi va o'zbek tili tabiatiga moslashib rivojlanishi. Aruz-o'zbek mumtoz sheriyatining asosi. Aruz -XX asr o'zbek sheriyatining ( barmok bilan birga) asosiy vaznlar tizimidan biri ekanligi. «Arab aruzi», «Fors- tojik aruzi»,»Turk- o'zbek aruzi» kabi istiloxlar sharxi. O'zbek aruzining o'ziga xosligi. sharq, shu jumladan, o'zbek aruzshunosligi tarixiga qisqacha ekskurs qilish. «Mezon ul avzon» - o'zbek aruzshunosligi yutugi. «Funun ul baloga» ( Shayx Axmad Taroziy), »Muxtasar» ( Zahiriddin Muhammad Bobur), «Badoyiu-s-sanoyi» ( Atoullox Mahmud Xusayniy), «Jamiul muxtasar» (Voxid Tabraziy) kabi ilmiy risolalar sarhisobi. O'zbek aruzshunosligigining XX asrdagi ravnaki (Abdurauf Fitrat, Sodiq Mirzaev, Izzat Sulton, Xamid Sulaymon, Alibek Rustamov, Abdukodir Xayitmetov, Ummat Tuychiev Uzbeek aruzi poetikasi. Fonetika - aruz vaznlarining uk ildizi- nagizi ekanligi. Arab grafikasi asosidagi eski o'zbek yozuvi va rus grafikasi asosidagi amaldagi o'zbek yozuvida bitilgan sheriy mantlarda xijolar sifatiqisqa chuzik va o'rta chuzikligini aniklashda o'ziga xosliklar borligi. Aruzda xijolarning miqdorigina emas, balki sifati xal qiluvchi ahamiyat kasb etishi. Xijo - juzv ta'limi: sabab, vatad, fosila talqini va tahlili. Asil ruknlar va fariy ruknlar. Ularning tuzilishi va aximiyati. Zixofot va fru ta'limi: aruzshunoslikning eng murakkab va qiyin sohasi ekanligi. Mafoiylun, foilotun, mustafilun, mafulotu, faulun, foilun, mafoilatun, mutafoilun asil ruknlarining zixofotlari va furulari talqini. Vazn. «Vazn» atamasining etimologiyasi, lugaviy manosi, vazifalari, Vazn, ritm, band, kofiya bilan uzviy birlikdagina o'z vazifasini utay olishi mumkinligi. Aruz tizimida sherning birinchi misrasidagi xijolar soni, sifati va tartibi boshqa misralarda muayyan qonuniyat asosida takrorlanishiga alohida etibor berilishi. Tovushlardan xijolar, xijolarning guruhlanishidan rukn va ruknlarning uyushuvidan vaznlar ( misralar) kelib chiqishi. Ikki- turt rukn birikumidan misra, ikkimisra uyushuvidan bayt hosil bo'lishi: baytda turt rukn, olti rukn va sakkiz rukn bo'lishi Bayt - sher uyi. Bayt tuzilishiga karab vazn aniklanishi. Sherning birinchi misrasida xijolar miqdori, sifati va tartibi ; ruknlar soni, tuzilishi va tartibi qanday bulsa, ikkinchi masrada xam shu sxema aynan takrorlansa, aruz tizimining sodda vazn tipi vujudga kelishi. Sodda vazn tipi- aruz tizimining asosini tashkil qilishi. Ammo aruzda «kushma vazn» Xam ( sherning bir misrasi bir vaznda, yuoshka misrasi boshqa vaznda) uchrab turishi mumkinligi. Aruz tizimida ...