Laff va nashr

Laff va nashr «Yig'ish va yoyish» manosini ifodalovchi ushbu san'at sher baytida avval bir necha narsa yoki tushuncha nomini ketma-ket keltirib, keyin ular haqidagi hukmlarni ketma-ket bayon qilishni nazarda tutadi. Bundan asosiy maqsad esa nomlari keltirilgan narsa yoki tushunchalarni bo'rttirib, kuchaytirib tasvirlashdir. Shoirlar ana shu maqsadni ko'pincha tashbih yoki mubolag'a vositasida amalga oshiradilar. Shu jihatdan Karaganda laff va nashrni aksar hollarda yashirin tashbih deb atash mumkin. Chunki shoir narsalar va ular haqidagi hukmlarni sa-nar ekan, aniq o'xshatish yo mubolag'a qo'llamayotgandek bo'lib ko'-rinadi. Masalan, Atoiy bir g'azalida Bu orazu zulfu qadu qomatki seningdur, Rashki sumanu sunbulu arar etilibsen baytining birinchi misrasida mahbuba orazi, zulfi, qaddu qo-matini sanab keltiradi-da, ikkinchi misrada ulardan har biri haqidagi fikrlarni bayon qiladi: orazni sumanga, zulfni sun-bulga, qaddu qomatni esa ararga qiyoslaydi, lekin misra maz-muniga ko'ra shoir «Rashki sumanu sunbulu arar etilibsen» deb ta'riflar ekan, diqqati boshqa narsaga - rashkka qaratilgan-dek tuyuladi. Vaholanki, uning muddaosi tashbixdan boshqa narsa emas. Nashrdagi hukm faqat tashbihu tavsifdangina iborat bo'l-may, birinchi misrada sanalgan nomlar haqidagi xilma-xil fikrlardan iborat bo'lishi mumkin. Masalan, Boburning Hadisu lalu raftoru jamolingdin erur hardam Tilim go'yo, so'zim rangin, ko'ngul xurram, ko'zim ravshan baytidagi laff va nashrda mahbuba husni jamolining vasfi berilmay, uning oshiq kechinmalari, xulqu odobiga ko'rsatgan hayotbahsh ta'siri o'z aksini topgan. Ogahiyning Xoli mushkinlarki, yer to'tmish labi shirinida, Xayli hindudurki, g'avg'o qildi shakkar ustida yoki Ikki mushkin kokili ostida gulgun chehrasi Husn ganjidurki, yotmish ikki ajdar ustida baytlaridagi nashrlar nafis bir hayotiy lavha ko'rinishini ol-gan. Ushbu shoirning Xolu ruxsori g'amida o'yla o'zdin bormisham, Kim tafovut faxm eta olmon qarou oq aro baytidagi nashr rang ifodasida aks etadi. Laff va nashr bir misraning o'zida ham qo'llanishi mumkin. Bu holda misraning birinchi qismida narsa yoki tushunchalar nomi sanalsa, ikkinchi qismida ular haqidagi hukmlar bayon qilinadi. Masalan, Sakkokiy qalamiga mansub Og'zingu tishingni ko'rdi, g'unchau dur dedi rost, Qaddinga qilgan nazar sarvi xiromon otadi baytinyng birinchi misrasida avvaliga mahbuba og'ziyu tishi tilga olinib, aniqrog'i yig'ilib (laff), so'ng ularning tashbi-hiy atamalari: g'uncha va dur ifodalangan. Mazkur shoirning Ul tishingu erningni ko'rub bir kularingda Bu ikki ko'zum lalu go'har bahriyu koni baytida laff va nashrning yanada murakkabroq - silsilali bir turi qo'llangan. Chunky birinchi misrada mahbuba tishiyu irni (labi) sanalib, ikkinchi misrada avvaliga ular lal va guharga qiyoslanadi-da, so'ng ketma-ket ushbu so'zlarning ham nashri be-rilib, lal bahri va guhar koni tushunchasi ro'ebga chiqadi. Sheriyatimizda laff bilan nashr tartibining o'zgarishi ham uchraydi. Aksar hollarda laff avval, ko'pincha, birinchi misrada, nashr keyin - ikkinchi ...