Moldavan adabiyoti 3

Moldavan adabiyoti Moldavanlar uzoq vaqt 1940 yilgacha hozirgi Moldova va Ruminiya Respublikalari hududida yashab kelganlar. Xalq ko'proq boyarlar Ruminiyasi zulmi ostida hayot kechirdi. Urush arafasida ular yana sobiq Ittifoq tarkibiga kiritildi. Shuningdek bu xalq adabiyotining shakllanishi va rivojlanishi ham juda notekis kechdi. Bu adabiyot o'ziga xos murakkab taraqqiyot yo'lini bosib o'tdi. Chunonchi, milodiy II-II asrlarda moldavan xalqining tili va adabiyoti taraqqiyotiga yunon tili va adabiyoti kuchli ta'sir o'tkazgan bo'lsa, V asrdan keyin, uning milliy adabiyot bo'lib shakllanishi jarayonida slavyan xalqlari, ayniqsa, rus, ukrain xalqlarining tili va adabiyoti katta rol o'ynadi. Moldavan adabiyotining ilk namunalari ham xalq og'zaki ijodi asarlari shaklida vujudga keldi, folklorga oid ajoyib yodgorliklar uzoq asrlar davomida yozma adabiyotnimng, ayniqsa, undagi demokratik yo'nalishning taraqqiyoti uchun muhim manba bo'lib xizmat qildi. Moldavanlar yaratgan mavsum-marosim qo'shiqlari, ertaklari bilan slavyan xalqlari folklori motiv va syujetlarining o'xshashligi bu xalqlarning uzoq zamonlardan buyon o'zaro yaqin iqtisodiy-madaniy aloqada bo'lganliklarini tasdiqlaydi. Moldavanlar juda boy xalq og'zaki ijodiga ega. Mehnatkash xalq yaratgan ertak va qo'shiqlarda Fet-Frumos va Ilyana-Kosnyazyana singari tadbirkor, dono va jismonan sog'lom qahramonlar obrazi yaratilgan. Hikmatli so'z va maqollarda xalqning qadimiy hayot tajribasi va falsafasi o'z aksini topgan. Moldavan folkloriga xos janrlardan biri xalq balladalari, aniqrog'i, xalq dostonlari bo'lib, ularda turli ijtimoiy tabaqalar hayoti, xalq ommasining o'z ozodligi uchun kurashi yorqin aks ettirilgan. Cho'ponlar hayotiga bag'ishlangan Mioritsa, turk istilochilariga qarshi kurashchi, qasoskor gayduklarning mardligini tasvirlovchi Pahlavon Gruya Grozovan, Gruya va Novak, Donchila, Bujor hamda gayduk Kordyanu haqidagi balladalar xalq orasida juda mashhurdir. Bu balladalar bilan o'zbeklarning Alpomish, turkman va ozarbayjonlarning Go'ro'g'li (Ko'ro'g'li), qirg'izlarning Manas, qozoqlarning Qo'blandi botir kabi xalq dostonlari o'rtasida ko'p o'xshash motivlar borligi diqqatga sazovor. IX-XI asrlarga kelib hozirgi Moldaviya yerlari Kiev Rusi tarkibiga kirdi. XII-XII asrlarda esa bu yerlar Kiev-Volinskiy knyazligi ixtiyoriga o'tdi. XIV asrda mustaqil Moldaviya knyazligi tashkil topgach, slavyan tili cherkov, davlat tili va adabiy til bo'lib qoldi. Bu moldavanlar bilan slavyan xalqlari o'rtasida moddiy-ma'naviy yaqinlik mavjudligidan guvohlik berar edi. XIV-XVII asrlarda slavyan tilida yaratilgan qadimgi moldavan adabiyoti diniy mazmundagi adabiyot edi. Avliyo va jafokash Ioann Noviy nomli birinchi diniy original asar ana shu adabiyotning yirik vakili va targ'ibotchisi Grigoriy Tsamlak tomonidan yozilgan edi. Tarixiy-badiiy adabiyotning ilk yodgorliklari bo'lgan moldavan yilnomalari ham shu asprlarda slavyan tilida yaratilgan. Hatto tarjima asarlarida ham slavyanlarning ta'siri sezila boshladi. Bu davrda vujudga kelgan bir qancha yilnomalardan moldavan, rus va ukrain xalqlari do'stligi hamda o'zaro hamkorligi haqida, Bogdan Xmelnitskiy, Petr I larning faoliyatiga doir qimmatli ma'lumotlarni topish mumkin. XVII asr Dunay bo'yi knyazliklarida gullagan ...