Muhammad Sodiq Qashg'ariy

Mushammad Sodiq +oshg'ariy (1740-1834) Mushammad Sodi= +oshariy sha=ida bizgacha juda oz ma'lumot etib kelgan. Lekin shozirgi paytda bizga malum bilgan Odob as-solishin asarining iziyo= bizga uni mashshur pedagog olim sifatida tanitadi. Mushammad Sodi= +oshariy 1740 yilda +osharda kambaal desh=on oilasida tuilgan va 1843 yilda u shu yerda vafot etgan. Biz olimning =ay darajada tarbiyashunos ekanligini u tomonidan yaratilgan asarlarning mazmunidan bilamiz. Bizgacha uning Odob as-solishin (Yaxshi kishilar odobi), Zubdat al-masoyil (Masalalarning =aymoi), Dur al-muzoxir (Kimakdoshlarning durdonasi) shamda Tazkirai xojagon (Xojalar tazkirasi) nomli asarlari etib kelgan. Shar=ning buyuk allomalari - Yusuf Xos Щojib, Imom Ismoil al-Buxoriy, Ashmad Yassaviy, Sadiy Sheroziy, Xusrav Deshlaviy, Abdurashmon Jomiy, Alisher Navoiy va bosh=alar yuksak ashlo=iylikni shakllantirishga oid yirik asarlar, shikmatlar yaratganlar. Shu bilan birga shul=-odob tarbiyasiga oid Axlo=i Mushsiniy, Axlo=i Jaloliy, Axlo=i Nosiriy, +obusnoma kabi asarlar yaratilgan. Ыzida shaxs va uning tarbiyasini yilga =iyish masalalarini aks ettiruvchi asarlarni yaratish an'anasi mavjud bilgan davrda Mushammad Sodi= oshariy tomonidan turkiy tilda Odob as-solishin (Yaxshi kishilar odobi), Zubdat as-masoyil (Masalalarning =aymoi) nomli asarlar yaratildi. Odob as-solishin asari 5 marta, 1889 shamda 1901 yillarda Toshkent shashrida va 1891, 1892 shamda 1986 yillarda Istambul shashrida =ayta nashr etilgan. Mazkur asarning nomi va mazmunidan sham anglanib turganidek, unda ilgari surilgan oyalar insonning shayoti davomida zarur ashamiyat kasb etuvchi shul=-odob =oidalari xususida kishilar, shu jumladan, yoshlarga muayyan darajada ma'lumotlar berishga xizmat =iladi. Odob as-solishin asarida ijtimoiy shayot shamda kundalik turmushda shar bir inson tomonidan =atiy amal =ilinishi zarur bilgan zoshiriy (tash=i) va botiniy (ichki) odob va ashlo= =oidalari, ularning ijtimoiy ashamiyati, yoshlar tarbiyasini yilga =iyishdagi irni va roli borasida batafsil siz yuritiladi. Mushammad Sodi= +oshariy tomonidan yaratilgan Odob as-solishin asari muallifning izi takidlab itganidek, mu=addima va 7 bobdan iborat bilib, shar bir bob izida 4 faslni aks ettiradi. Mu=addimada asarning ma=sadi ochib beriladi. Asarning yozilishidan kizda tutilgan ma=sad borasida siz yuritilar ekan, insonning ijobiy shul=-atvorga ega bilishini ta=ozo etuvchi ijtimoiy zaruriyat moshiyati batafsil ochib beriladi. Asarda ilgari surilgan asosiy oya - insonlarning ijobiy xul=-atvorga ega bilishlari jamiyatda rushiy xotirjamlik va moddiy farovonlikni =aror toptiruvchi asosiy omil ekanligini asoslashdan iboratdir. Alloma mazkur oya moshiyatini sharshlar ekan, inson odob-axlo= =oidalarini egallay olmasa shamda ijobiy shul=-atvori bilan muaddab (odobli) va muzazzab (toza) bilmasa, nafa=at izi, balki butun dunyoga yomonlik tar=atadi degan =arashni ilgari suradi. Ayi irinda =uyidagi masnaviyni keltiradi: Beadab tansho va xudro dosht bad, Balki otash dar xama ofo= zar. (Adabsiz nafa=at izi uchun yomonlik =iladi, Balki butun dunyoga it =iyadi). Shunday ekan, shar bir ...