Nosiruddin Rabg'uziy 3

Nosiruddin Rabguziy Rabguziy turkiy ezma adabiet tarixida alohida mavke kozongan adibdir. Uning asl ismi Nosiruddin bo'lib, Xorazimning Raboti Uguz degan joyida tug'ilgan. Rabguziy «Kissasi Rabguziy» asarining mukaddimasida otasi burxoniddining kupi) Rabot Ugizning kozisi Burxon o'g'li Nosiruddin:» deb kayd etilgan.Uguz Rabotining kozisi bo'lganligini aytib utadi. Asarda bu haqida:… bu kitobni tuzgan, toat yo'lida tizgan, masiyat yobonin kezgan, ozuklug ko'p yozuklug (yaxshiligi oz, gunoxlari Asar Nosiruddn Tukbuganing topshirigi asosida yozilgan. Muallif uni «…yigitlar arigi (poki) ,ulug otlik, ulug zotlig, ezgu xulklig, islom yoriglik, mugul sanlig, musulmon dinli, odamiylar inonchi, muminlar kuvonchi, ximmati adiz (yuksak),aqli tengiz beginiz» deb ta'riflaydi. Rabguziyning ushbu asaridan boshqa ijodiy merosi haqida ma'lumotlar mavjud emas. Rabguziyning asari turkiy xalqlar orasida keng tarkalgan. U paygambarlar haqidagilardan iboratdir. Agarki «Kissasi Rabguziy » O'zbek naslining kadimiy namunalaridan biridir XII - asr oxiri XIV - asr boshlarida o'zbek adabiyotining bir kator o'ziga xos xususiyatlari juda yorkin namoyon bo'ladi. Paygambarlar haqidagi kissalar Rabguziyning olam va odam xakdagi qarashlarini badiy jihatdan ifodalash uchun vosita bo'lgan. Ularda adib olamning, yaratilishi, tabiat va jamiyat hodisalari, insoniy munosabatlar borasida fikr yuritadi. Kissalar asosini tarixiy vokealar tashkil etadi. Ular o'z ildizlari bilan «Kuron» va «Xadis» larga, tarixiy manbalarga, xalq og'zaki ijodiga borib takaladi. Ammo, shu bilan birga, bu kissalar Rabguziy badiiy tafakkurining mevalaridir. Mavzu doirasiga ko'ra asar xissalari juda rang barang. Olamdagi mitti mavjudot egasi bo'lgan olloxni uluglash, paygambar hayotiga doir lavxalarni eslash, kamtarinlik va takabburlik, ota-ona va farzand munosabatlari, sevgi va sadokat, vatan va mehnatsevarlik, erk va adolat, dustlik va xamjihatlik, urush va tinchlik mavzulari shular jumlasidandir. Bular asardagi 72 bob - kissalarda yaxshi ifodasini topgan. Kissalarning xajmi turlicha. Masalan, «Kissasi Yusuf» salkam 100 sahifani tashkil kilsa, lutf haqidagi xissa bir necha sahifadangina iborat. Kissalarning kupi kaxramon haqidagi muayyan xabar bilan boshlanadi, sung sheriy matn shundan sung kissaning asosiy voealari boshlanadi. Bazi kissalar ichida yana mustaqil hikoya, rivoyat va nakllar xam keltirilgan. Yusuf kissasida bir necha hikoya, latifa, gazal va boshqa janr namunalari uchraydi. Ammo ular asarda olga surilgan g'oyaviy -maqsad bilan yaxlitlikni tashkil etadi. Misol sifatida Xazrat Dovut haqidagi kissa bilan tanishish mumkin. Kissa Dovutning ta'rifi bilan boshlanadi. Sung sheriy tavsif beriladi undan keyin Dovut paygambar haqidagi umumiy tasavvurlar bayon etiladi: «Dovut yalovoch (paygambar) bani isroildan edi un karindosh edi otalari isho otlig. Dovut Kamugiddin (barchasidan) kichik erdi. Tun-kun yiglayur erdi ibodat ichinda erdi». Kurinib turganidek, Rabguziy nazarida nixoyatda sodda, lunda, tushunarli va ta'sirchan ifodalarni topaolgan. Shuning uchun xam Rabguziy kissalari asrlar davomida kuldan tushmay kelgan. Dovud ...