Qadimgi turkiy adabiyot va folklorning o'zaro munosabati

Qadimgi turkiy adabiyot va folklorning o'zaro munosabati Mundarija: Kirish Qadimgi va ilk klassik davr Turkiy adabiyot Qadimiy Turkiy adabiyotda janrlarning paydo bo'lishi va taraqkiyoti Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati Kirish Fol'klor va yozma adabiyot munosabati xususida so'z ketganda, individual ijodiy jarayonda kollektiv ijod namunalaridan foydalanish e'tirof etiladi. Yozma adabiyot va fol'klor munosabati, yozma adabiyotda fol'klor an'analari adabiyotshunoslarning diqqatini jalb qilishi tabiiy hol. Har ikki sistemaning o'zaro aloqasi adabiyotning ilk bosqichida alohida o'ziga xos xususiyatga ega. Adabiy jarayonning yuzaga kelishi, undagi milliylik, xalqchilik fol'klorsiz bo'lmaydi. Bu yo'nalishdagi tadqiqotlarni amalga oshirishda qiyosiytarixiy metod eng qulay va maqsadga muvofiqdir. Agar turkiy tili adabiyot, jumladan, o'zbek adabiyotini ko'zdan kechiradigan bo'lsak, fol'klor an'analari har bir davr adabiyotida, xususan, har bir ijodkorda, alohida, o'ziga xos shaklda namoyon bo'ladi. Ba'zan ijodkor asarga xalq og'zaki ijodini turli afsona, rivoyat va boshqa janrlarni olib kiradi, ba'zan afsona va rivoyatlar yozma adabiyotga manba bo'ladi. Ana shu tariqa yozma adabiyotning bosqichlari shakllanadi. Shuning uchun ham qadimgi turkiy adabiyotdagi fol'klor an'analarini belgilashda keyingi davr adabiyotidagi shu xususiyat nuqtai nazaridan qarab bo'lmaydi. Qadimgi turkiy adabiyotida fol'klor an'analari degan tushuncha nisbiydir, ko'proq yozma adabiyot va fol'klor munosabatlari xususida gapirish o'rinlidir. Chunki mualliflar bevosita turkiy eposlarga tayangan holda yozma adabiyot yaratdilar. Shunday bo'lsa-da, keyingi davr adabiyotidagi ertak, afsona yoki boshqa fol'klor janrlari bo'rtib ko'rinmaydi, balki sinkretik holda uchraydi. Fol'klorning barcha janrlari yodnomalarga singdirilgan. Modomiki, so'z qadimgi turkiy yodnomalar va turkiy eposlar munosabati xususida ketar ekan, bir savol tug'iladi: qadimgi turk davridan birorta ham folk'lor namunalari etib kelmagan bo'lsa, qadimgi turkiy adabiyot bilan turkiy eposlar munosabati xususida so'z yuritib bo'ladimi? Bunday mulohazalarga quyidagicha javob beramiz: Hozirgi davr adabiyotida fol'klor va yozma adabiyot bir-biriga bog'liq bo'lmagan ikki sistema bo'lsa, turkiy adabiyotning ilk davrida bir-biridan ajratib bo'lmaydigan yaxlit sistemadir. Adabiy jarayonning qadimgi turk davridagi holati fol'klor va yozma adabiyot estetik prinsiplarining bir-biriga uyg'unligi bilan xarakterlanadi. Har ikki sistemaning qadimgi turk davrida yaxlit namoyon bo'lishi yozma adabiyotning bir necha manbalarni o'zida mujassamlantirgan turini namoyon qiladi. Bunda tarixiylik, mifologiya, fol'klorizm nazarda tutiladi. Obrazli qilib aytganda, yodnomalar o'ziga xos mozaikani eslatadi. Boshqa xalqlarning qadimgi davr adabiyoti yuzasidan olib borilgan tadqiqotlar va chiqarilgan ilmiy xulosalar va qadimgi turkiy adabiyot va turkiy eposlar munosabatini o'rganish uchun manba bo'ldi. Jumladan, qadimgi rus adabiyoti bilan bu davrdagi xalq og'zaki ijodi munosabatlari va boshqa xalqlarning qadimgi davr adabiyoti bilan fol'klori munosabati xususidagi tadqiqotlarga nazariy manba sifatida yondashdik. Masalan: D.S.Lixachev XI asrdagi rus xalq poetik ijodi haqida so'z yuritar ekan, yozma adabiyotga fol'klorning ta'siri kuchli ekanligini ta'kidlaydi hamda ...