Tojik adabiyoti 3

Tojik adabiyoti Reja: 1. qadimgi forsiy tildagi adabiyot - hozirgi tojik adabiyoti uchun manba. 2. Fors klassik adabiyoti. 3. XIX asr oxiri, XX asr boshlari adabiyoti. 4. XX asr tojik adabiyoti. hozirgi tojiklar kadimda o'rta Osiyo territoriyasida utrok va kuchmanchi yashagan sugdiy, xorazmiy, sak, massaget, parfyan kabilalariga mansub turkiy xalqlardir. Shuning uchun qadimgi arxeologik kazilmalarda mavjud bo'lgan yozma yodgorliklar, yozma asarlar boshqa turkiy xalqlar katori ularga xam tegishlidir. Birinchi urinda zardushtiylarning muqaddas kitobi «Avesto» ni qadimgi yozma yodgorlik sifatida talqin etamiz. xalq og'zaki ijodida «Gurguli» turkumidagi dostonlar yaratildi. xalq dostonlarida Temirchi Kova, Rustam, Suxrob, Farxod, Shirin, Gurguli Mullo Mushfikiy va Mullo Nasriddin obrazlari yaratildi. Parfiyan tilida yaratilgan «Assiriya tarixi», «Zorer haqida» dostonlari katta ahamiyatga ega. IX-X asrlarda arab istilochilari davri utdi. Undan keyin gaznaviylar, somoniylar davlat tepasiga keldi. Dari tili buning natijasida mamlakatda katta mavkega ega bo'lib, davlat tili sifatida karaldi. Badiiy ijod xam fors tilida taraqqiy etdi. Bu davrda Abutokiyi Abbos ibn Tarxon Samarkandiy, Abuxafs Samarkandiy, Masud Marvoziy, Feruz Mashrikiy, Abusolix Gurgoniy, Abbos Marvoziy kabi shoirlar ijod kildilar. X-XII asrlar adabiyotida, ayniqsa, Rudakiyning o'rni katta ahamiyatga egadir. Uning lirik gazallari bilan forsiy tildagi klassik adabiyot yanada rivojlandi va boyidi. Bu davrda Ibn Sino, Umar Xayyom, Nosir Xusrav, Abulkosim Firdavsiy, Unsuriy, Farruhiy, Manuchexriy kabi ijodkorlar ijod kildilar va jahon adabiyotiga ulmas asarlarni berdilar. Ibn Sino va Xayyom ruboiylari, Firdavsiy «Shoxnomasi», Nosir Xusravning nomalari va kasidalari adabiyot taraqqiyotidagi alohida bosqich buldi. XII asrda Sobir Termiziy va Suzaniy kabi ijodkorlar xam o'z parodiya va xajvlari bilan adabiyotga xissalarini kushdilar. XII-XIV asrlar Chingizxon davri. jahonga mashxur Jaloliddin Rumiy, Xusrav Dexlaviy, Sadiy Sheroziy, Xofiz Sheroziy, Kamol Xujandiylar ijodi fors klassik adabiyoti taraqqiyotida muhim urin egallaydi. Bu davrlarda mugullarga qarshi Mahmud Torobiy XII asr, «Sarbadorlar» XIV asr kuzgolonlari bo'lib utadi. Ubayd Zakoniy xajviy asarlari bilan tanildi. Uning «Risolai axloq ul ashrof», «Yuz nasihat», «Sichkon bilan mushuk» asarlarida mugullarga qarshi isyonkor kayfiyatlarni ifodaladi. XV asrdagi taraqqiyot. Bu davrga kelib Samarkand, Buxoro, Xirot shaharlari madaniyat uchoklariga aylandi. Shoirlar orasida ikki tilda yozish rasm buldi va kaysi tilda yozish borasida kurash bordi. Alisher Navoiy va Abdurahmon Jomiyning o'zaro aloqalari adabiyot rivoji uchun xam ahamiyatli buldi. Bu ikki zabardast ijodkorning asarlari forsiy tildagi adabiyotimizning yanada gullab-yashnashida asosiy ahamiyatga ega buldi. Navoiyning «Devoni Foniy» si so'zlar bilan ishlashda zargarona mahorat namunasi buldi. Jomiyning «bahoriston» dostoni va «Xamsa» chilik an'anasini davom ettirib yozgan «Xaft avrang» i mashxur. Undan tashqari uchta sherlar devoni bor. «Xaft avrang» «Yetti taxt» manosini bildiradi. Yana osmondagi ...