Yusuf Xos Xojib va Mahmud Qoshg'ariy asarlarida sotsial masalalar

Yusuf Xos Hojib va Mahmud Kashgariy asarlarida sotsial masalalar. Reja. Yusuf Xos Hojib Devoni lugotin turk asari sotsial mohiyati. Kutadgu bilig asarida sotsial hayot masalalari. Mahmud Koshkariy -Turkiy xalqlarning komusiy olimi .Uning hayoti va ijod faoliyati to'g'risida etarli ma'lumotlar bizgacha etib kelmagan. Shubois olimning tug'ilgan yili va vafoti sanasi xam malum emas. Bobosi Muhammad va otasi Xusayn Koshgardagi Beregon shaxridan bo'lgan. Koshgariylar oilasi Bolasogungakuchib kelishganda Mahmud xali esh edi. bo'lajak olim o'z davrining madaniy -ilmiy markazlaridan bo'lgan bu shaharda kunt bilan ukidi ,arab,fors tillarini urgandi. U eshlik chogida xalq jonli tilidagi so'z va iboralarni, xikmatli so'z va makollarni astoydil urgandi,ularni kunt bilan ezib bordi, xar bir so'z ,iborani sharhlash va manosini aniklashga intildi. U xalqni xalq og'zaki ijodi, tili, adabietini kelib chiqishini chuqur tadqiqot kildi. Mahmud Koshkariy o'zi tuplagan boy dalillar asosida xalqimizning buyuk olimi Javoxir-unnaxv fi lugatit-turk yani Turkiy tillarning sintaksisi durdonalari va Devonu lugotit turk asarini ezgan. M.Koshgariyning birinchi ezgan asari bizgacha etib kelmagan eki xali topilganicha yuk. Devonu lugatit- turk asarini 1074-1075 yillarda ezgan. Unda olim dunesi xaritasini xam ilova qiladi va Kichik Osiedan to Xitoy hududlarigacha chuzilib ketgan erlarda yashovchi turkiy xalqlar tarixi, geografiyasi, etnonegizi, urf-odatlari, turmush-tarzi, madaniyati to'g'risida g'oyatda kimmatli ma'lumotlarni beradi. Asarda turkiy kavm uruglar, kipuguz, yamak, boshkirt, basmil, kay, yaboku, tatar, kirgiz, chigil, yagmo, tuxsi, igrok, jaru, jamil, uygur, tangut, tabgochlardan tashqari yana fors, arab, xitoy, rusxalqlari haqida xam ma'lumotlar bor.Mahmud Koshgariy asarini ezish uchun Fargona, Xorazm, Movoraunnaxr, Buxoroga qadar bo'lgan ulkalarni kezib chikkan. Uerdagi xalqlarni xalq og'zaki ijodi, tili, madaniyati, urf-odatlari bilan tanishgan va shu erlarda istikomat qiluvchi aholidan turli badiy parchalarni ezib olgan. Bu parchalar XI asrda ezib olingan bulsada, o'z mazmuniga ko'ra ancha kadimiy davrlar bilan xam boglanib ketadi. Olilar bu parchalarning ayrimlarini V-VII asrlarga xam aloqadorligini takidlaydi. Devoni lugatit-turk daturkiy xalqlar og'zaki ijodi va ezma adabietiga doir 300 dan ortik sheriy parchalar, makollar, xikmatli so'zlar va lavxalar berilgan. Olim o'z asarida turkiy tillarga oid juda kuplab so'z brikmalari, iboralar, talaffuz qoidalarini asoslab beradi. Bulardan tashqari Turkistondagi bazi shaharlarning nomlari, sharx izoxlar xam berib utilgan. Jumladan, unda Toshkent Tarkent tarzida kursatiladi va Tosh shaxri demakdir deb izoxlanadi. Samarkandning asil nomi Samizkand -Katta shahar deb ta'riflangan. Xullas, sheriy usulda kalamga oligan buyuk mutaffakkir M.Koshgariyning asarida yuksak ezgulig g'oyalari, mehnatsevarlik, shaxsiy kaxramonlik, ganimlarga nafrat kabi qarashlar o'z ifodasini topgan. Devoni lugatit turk jahondagi juda kuplab xalqlarning tillariga, shu jumladan, nemis, turk va ozarbayjon tiliga tarjima qilingan. Asarni ahamiyatiga baho berib V.V.Bartold kuydagilarni ...