X-XII asrlar o'zbek adabiyoti

Mavzu: X-XII asrlar o'zbek adabiyoti Xalqimiz madaniyati taraqqiyotida X-XII asriar alohida o'rin tutadi. Arablar istilosidan so'ng Movarounnahr deya nomlangan qadimgi Turonda yashovchi xaiqlar Eron, Kavkaz, Hindiston va boshqa sharq mamlakatlari bilan o'rnatilgan madaniy aloqalarini yanada rivojlantirdilar. Bu o'lkada istiqomat qilgan alloma, olimlarning buyuk kashfyotlari, yirik ilmiy asarlari yaratildiki, ular jahon ilm-fanining kamol topishida muhim ahamiyat kasb etdi. Shuningdek, Turon zaminida arxitektura, tasviriy sanoat, naqqoshlik, o'ymakorlik kabi madaniy hayotning bir qancha sohalarida jiddiy ijobiy o'zgarishlar yuz berdi. Adabtyot rivojida , malum jonlanish yuzaga kelganligi ko'zga tashlana boshiadi. VII asrning oxiri VII asr boshlarida Markaziy Osiyo hududiga arablarning bostirib kirishi natijasida sharqiy va g'arbiy qismga bo'lgan Turk xoqonligi zaiflasha boshladi hamda taax sahnasini tstUocbtoa bo'shatib berdi. Bu davrnning tarixiy burilish, mafkuralar, e'tiqodlar kurashi davri deb atash mumkin. Arablar istilosi qadimgi Turon xalqlari madaniyati taraqqiyotida o'zining jiddiy ijobiy va salbiy ta'sirini korsatgan Manbalarda qayd etilishicha, 705 yildan Qutayba ibn Muslim xahfarung noibi bo'Iib Turonga kelgach, bosqinchilik harakatlari avj oladi. Shuningdek, mahaliiy xalqning ko'p asrlik madaniy yodgorliklari yoq etila boshlandi. Beruniyning ma'lumot berishicha, Qutayba Xorazm yozuvini bilgan va shu voha xalqlari og'zaki badiiy ijod namunalari ijrosi bilan shug'ullangan kishilarni, oiimlami turli yo'llar bilan taziq ostiga oladi va yo'q qilib yuboradi. Shunday qilib, arablar davlat ishlarida o'z ro'llari hamda yozuvlarini joriy qila boshiaydilar. Mahalliy yozuvlarning qo'zg'alish doirasi qisqaradi. Zardushtiylik diniga e'tiqod qilgan yerli aholi islom dinini tezda qabul qilmaydi. O'z e'tiqodiga sodiq qoladi Movarounnahrda istilochilarga qarshi birin-ketin yirik xalq qo'zg'aloni boshlanadi. 720-722 yillarda Divashtich rahbarligida Samarqand va Panjakentda shunday xalq qo'zg'oloni bo'lib o'tadi. Shurungdek 750-751 yillarda Sharik boshchiligida Buxoroda xalqning norozilik kurash sodir bo'ladi. Bular orasida 776-784 yillarda Buxoro, Samarqand Nasai va Keshda Muqanna boshchiligidagi xati harakati hududiy ko'lami va o'zining uzoq davom etganligi, arablarga jiddiy qarshilik ko'rsatliganligi bilan ajralib turadi. Manbalar ma'lumotiga ko'ra, Muqanna arablar qo'liga tushmaslik uchun o'zini olovga tashlab halok qiladi. IX asrda ham arablarga qarshi xalq norozilik harakati va qo'zg'olonlari jiddiy tus ola boshladi. Istilochilar qurol kuchi bilan buning oldini olish imkoniyati yo'qligiga amin bo'lishgach, mahalliy aristokratiya-zodagonlar vakillarini ishga solishga majbur bo'lishadi. Biroq bunday urinishlar ham kutilgan natijani bermaydi. Xalifa Xorun ar-Rashid (786-809) vafotidan so'ng uning ikki o'g'li Ma'mun va Amin ortasida 809 - «13 yillarda o'zaro toj-taxt urishlari bo'lib o'tadi. Movarounnahrlik zodagonlar Ma'munning xalifa bo'lishiga ko'proq xayrixoh ediiar. Ammo arablarning xoxishiga ko'ra, Amin taxt egasiga aylanadi. Ma'mun esa ukasiga qarshi kurashini davom ettiradi. Bu harakatni Tohir ibn Husayn boshliq Xuroson va Movarounnahr mulkdorlari o'z yordamlari bilan quwatlantirib turishadi. 813 yilda ...