Boburnoma asarida hisob so'zlarning qo'llanishi

Maqola Boburnoma asarida hisob so'zlarning qo'llanishi Arabboyeva Kumushxon Mahkamboyevna Andijon viloyati Bo'ston tumanidagi 26-DIMI oliy toifali ona tili va adabiyot o'qituvchisi, Xalq ta'limi a'lochisi Har bir xalqning tarixiy, madaniy-milliy, adabiy qiyofasini ozida aks ettiruvchi ulug' shohlari, buyuk olimlari, yirik adib va sohir shoirlari bo'ladi.Ularni tilga olganimizda beixtiyor ular mansub bo'lgan millatning madaniyati, san'ati va adabiyoti, o'tmishi va buguni ko'z oldimizda namoyon bo'ladi. Zahiriddin Muhammad Bobur ham ana shunday buyuk tariximiz , madaniyatimiz va boy merosimizni dunyo xalqlariga tanitgan beqiyos iste'dod egasidir. Bobur- buyuk podshoh, mislsiz adib va tarixchi, tilshunos, san'atshunos,etnograf, tabiatshunos, faqih sifatida faoliyat yuritgan ko'p qirrali ijod sohibidir. Uning birgina Boburnoma asari jozibadorligi, til uslubining go'zalligi va qomusiy asar ekanligi bilan butun dunyo xalqlariga tanildi va manzur bo'ldi. Boburnoma 15- asrda o'zbek adabiy tilida bitilgan ilk nasriy asarlarning go'zal namunalaridan biri hisoblanadi. Bu asarda tilshunoslikning etnografiya, fonetika , etimologiya, sarf masalalariga oid qimmatli ma'lumotlar mavjud. Biz Boburnoma asarini o'qir ekanmiz, Boburning beqiyos salohiyat egasi ekanligiga yana bir bor amin bo'lamiz. Asarni o'qir ekanman, unda qo'llanilgan Hisob so'zlari ( numerativ so'zlar) ning turlari, ma'nolarining xilma-xilligi va o'ziga xos xususiyatlarini o'zim uchun kashf qildim desam,mubolag'a bo'lmaydi. Bobur voqealarni bayon qilish jarayonida hisob so'zlarni qo'llashda unga oid turkcha, atamalardan tashqari ko'pgina forscha va arabcha istilohlardan ham unumli foydalangani bois asar tilining chiroyli va mukammal bo'lishi , o'sha davr xalq tiliga yaqin bo'lishiga erishgan. Tilshunoslikda son so'z turkumida hisob so'zlar, ya'ni numerativlar degan tushuncha keng qo'llaniladi. Ular miqdor bildiruvchi so'zlar va ular bog'langan so'z orasida qo'llanib, maxsus o'lchov bildiruvchi so'zlardir. Bugungi kunda ulardan ham nutq jarayonida keng foydalanamiz. Boburnoma asarida ularning tarixiy variantlari ko'p uchraydi. Hisob so'zlari ma'nosiga ko'ra uzunlik o'lchovi, og'irlik o'lchovi, vaqt o'lchovi, maydon o'lchovi, qiymat o'lchovi kabi turlarga bo'linadi. Boburnomada ushbu hisob so'zlari turlarining barchasi qo'llanganligiga guvoh bo'lamiz, lekin uning eng ko'p qo'llangan turi uzunlik o'lchovini ifodalovchi hisob so'zlaridir. E'tiborli jihati, Bobur Andijon , Samarqand, Buxoro, Qobul va Hindiston kabi joy nomlari tasvirida turkiy, arabiy va forsiy tillarga oid hisob so'zlaridan ustalik bilan foydalangan. Boburnoma'asarida uzunlik o'lchovini ifodalovchi yig'och, qadam, kuro'h(kuruh), qari, shar'iy , 'gaz kabi tarixiy so'zlar juda ko'p o'rinlarda qo'llanilgan. Yana biri Marg'inondir, Andijonning g'arbidadur, Andijondin yetti yig'och yo'ldur. Ushbu parchada uzunlik o'lchovini ifodalovchi yig'och so'zi qo'llanilgan bo'lib, u taxminan 8 kilometrga teng masofani ifodalaydi. Navbatdagi parchada esa qadam hisob so'zidan foydalangan. Bu hisob so'zdan bugungi kunda ham keng foydalanamiz. Temurbekdin burun Temurbekdek ulug' podshoh Samarqandni poytaxt qilg'on emastur, Qo'rg'onini faslning ustidan buyurdimkim, qadam urdilar, o'n ...