Dopusk va o'tkazishlar. O'zbekiston respublikasida yagona dopusk va o'tkazishlar sistemasi

Dopusk va o'tkazishlar. O'zbekiston respublikasida yagona va dopusk va o'tkazishlar sistemasi Dopusklar va o'tkazishlar tizimlari deb tajriba,nazariy va eksperimental izlanishlar asosida konuniyatli tuzilgan va standartlar shaklida rasmiylashtirilgan dopusklar va o'tkazishlar qatorlarining majmuasiga aytiladi.Tizim mashina detallarining tipaviy birikmalari uchun dopusklar va o'tkazishlarni minimal, lekin amal uchun yetarli variantlarini tanlash uchun mo'ljallangan.Bunday tizim kesish asbobolari va kalibrlarni standartlash, maxsulot va uni kismlarini loyiќalashni,ishlab chiqarishni osonlashtirishga imkoniyat beradi, o'zaroalmashinishga erishish uchun yo'l ochib maxsulot sifatiniham oshiradi. O'zbekistonda va ilgari Iqtisodiy hamkorlik kengashiga kirgan barcha davlatlarda dopusklar va o'tkazishlar yagona tizimidan (ESDP SEV) va asosiy o'zaroalmashinish normalaridan foydalanilmokda. YeSDP SEV detallarning birikuvchi va birikmaga kirmaydigan tsilindrik, yassi va boshqa elementlariga tegishli.ESDP SEV da teshik sistemasi va val sistemasi bo'yicha o'tkazishlar nazarda tutilgan. Teshik sistemasidagi o'tkazishlarda tirqish va tarangliklarni turli qiymatlariga asosiy teshikni (N) turli dopuskli vallar bilan biriktirishhisobiga erishadilar. Val sistemasidagi o'tkazishlarda tirqish va tarangliklarni turli qiymatlariga asosiy valni (h) turli dopuskli teshiklar bilan biriktirishhisobiga erishadilar. Asosiy teshik bilan asosiy val dopusk maydonlari detal tanasi tomonga joylashadi.(1- rasm) 1-rasm O'tkazish sistemasi konstruktorlik,texnologik va iqtisodiy afzalliklarga ko'ra tanlanadi. Aniq teshiklar kimmatbaxo o'lchamli kesish asboblari yordamida ishlanadi.(zenker,razvertka,sidirgich va x.). Bu asboblarni xar biri muayyan dopuskli bir o'lchamga ishlov berishi mumkin.Vallar esa,o'lchamidan qattiy nazar,bitta keskich yoki jilvirlash doirasi bilan ishlanishi mumkin.Teshik sistemasida turli chekli o'lchamlarga ega teshiklar soni val sistemasiga nisbatan kam bo'ladi,demak bu teshiklarni ishlash uchun zarur kesish asboblari soniham kam bo'ladi.SHu sababli teshik sistemasi kengrok tarqalgan va afzal debhisoblanadi. Ammo ba'zihollarda konstruktsion sabablarga ko'ra val sistemasini qo'llash zaruriyati paydo bo'ladi,masalan bir valga bir nominal diametrli turli o'tkazishlar bilan biriktiriladigan ketma ket joylashgan teshiklar kiygizilganda (2 rasm). Tortki, o'qlar, vallar kabi detallar yuqori aniqlikdagi sovuk kiryalangan chiviklardan mexanikaviy ishlovsiz tayyorlangandaham val sistemasidan foydalangan afzal. 2-rasm Dopusklar tizimini qurish uchun dopusk birligi tushunchasi kiritilgan. Dopusk birligi aniqlik o'lchovi bo'lib, dopuskni nominal o'lcham bilan bog'lanishini ifodalaydi.O'lchamlari 1 mm.dan 500 mm.gacha bo'lgan metall detallarning ishlov berish xatoligi bir xil texnologik sharoitlarda quyidagi konun bo'yicha o'zgarishi aniqlangan: bu yerda X qiymati 2,5 bilan 3,5 orasida o'zgaradi.SHu izlanishlar asosida ISO va YeSDP SEV sistemalarida 1 - 500 mm o'lchamlar uchun dopusk birligi quyidagicha qabul qilingan: 500-3150 mm va 3150-100 mm o'lchamlari uchun zapusk birligi j=0,004D+2,1. Bu formulalardagi D - o'lchamlar intervallari chegaralarining o'rta geometrik qiymati ESDP SEV da umumiy o'lchamlar qatori 3 diapazonga bo'lingan: 1mm dan 500 mm gacha; 500 mm dan katta 3150 mmgacha; 3150 mmdan katta 100 mmgacha. 1 mmdan kichiko'lchamlar uchunham aloxida dopusklar kiritilgan (ST SEV 144-75). Dopusklar ...