Geliosentrik ta'limoti va uning taraqqiyoti

Geliosentrik ta'limoti va uning taraqqiyoti Kopernik, Jordano Bruno, Galiley, Tixo Brage, Kepler va geliosentrik ta'limotning taraqqiy etishi. Nyuton Quyosh sistemasi dinamikasi to'g'risida. Galley va D. Jeyms Bradley ishlari. Yevropafanini Samarqand olimlarining asarlari bilan tanishtirishda Koshiyning xizmatlari juda katta. Samarqand rasadxonasida ijod qilgan astronomlar qatorida Ulug'bekning ustozi, sharqda o'z davrining Aflotuni nomi bilan mashhur bo'lgan Salohiddin Muso ibn Muhammad Qozizoda Rumiy, shuningdek o'z davrining Ptolemeyi nomini olgan Ali Qushchinit xizmatlari katta. Samarqand olimlarining asarlari Yevropada 1648 yildan boshlab chop qilinib kelmoqda. O'sha davrda xristian dini mafkurasi xukmronlik qilgan Yevropada Astronomiya taraqqiyoti to'xtab qolgan edi. 16-asrda Astronomiya va butun tabiatshunoslik fanlari taraqqiyotida inqilobiy kashfiyotlar qilindi. Ulardan biri mashhur polyak olimi Nikolay Kopernik nomi bilan bog'liq. 1543 yilda uning Osmon sferasining aylanishlari haqida asari nashr qilindi. Kopernik bu asarida Quyosh sistemasi tuzil ishi haqida to'g'ri tasavvur berdi. Astronomiyaning keyingi taraqqiyoti sayyoralarning Quyosh atrofida aylanish qonunlarini kashf qilgan I. Kepler nomi bilan bog'liq. Kepler qonunlari Tixo Bragenint sayyoralarni, avvalo, Marsni ko'p yillar davomida kuzatishlariga asoslangan. Bu davrda astronomik asboblar birmuncha takomillashdi. Yulduzlar vaziyatini optik asboblarsiz o'lchashda 17-asr ikkinchi yarmida polyak olimi Yan Geveliy eng katta aniqlikka erishdi. 17-asrda Astronomiyada optik asboblar qo'llana boshlandi. Bungacha bo'lgan davr osmon geometriyasi va kinematikasini o'rganish bilan xarakterlanadi. 1609-10 yillarda italyan olimi Galileo Galiley astronomik kuzatishlarda o'zi yasagan teleskopii qo'lladi. Galileyning kashfiyotlari Kopernik sistemasini ilmiy dalillar bilan quvvatlab, uning yanada ommalashuviga yordam berdi va Astronomiyada kosmik jismlar fizikasini o'rganuvchi yangi bo'limning manbai bo'lib qoldi. Galiley Oy sirtini va Venera fazalarini kuzatib, sayyora va ularning yo'ldoshlari tabiati Yerga o'xshash degan xulosaga keldi. Teleskopik Astronomiyaning taraqqiyoti bilan bir qatorda nazariy Astronomiya ham tez rivojlandi. Bunga I.Kepler va I.Nyuton asos solgan. Nyuton butun olam tortishish qonunini ochib, osmon jismlarining turli-tuman harakatlarini tushuntirishda uning universalligini ko'rsatib berdi. Nyutonning osmon mexanikasiga doir qonunlari osmon jismlarining massalarini aniqlash va ularning harakatiga o'zaro ta'sirini hisobga olish imkonini berdi. Shundan boshlab nazariy Astronomiya va osmon mexanikasining taraqqiyoti jadal ketmoqda. Hisoblarga qarab Neptunning ochilishi Nyuton qonuni yordamida qilingan qator buyuk kashfiyotlarga yorqin misoldir. Astronomiyaning keyingi taraqqiyoti amaliy masalalarni hal qilishga mo'ljallangan davlat rasadxonalarining tashkil topishi bilan bog'liq. Fransiyada (1665-yil, Parij), Angliyada (1676-yil, Grinvich) va Rossiyada (1692-yil) birinchi rasadxonalar qurildi. Rasadxonalar zamonaviy teleskoplar bilan ta'minlangan bo'lib, ularda geografik koordinatalarni aniqlashdan tashqari, barcha astronomik hodisalar kuzatilgan. 17-18-asrlarda Astronomiyada tabiatshunoslik taraqqiyotiga kuchli ta'sir qilgan bir qancha kashfiyotlar qilindi. 1675-yilda O.K.Ryomer yorug'likning tarqalish tezligini Yupiter yo'ldoshlarining to'silishini kuzatishdan aniqladi. 1718-yilda E.Galley yulduzlarning xususiy harakatini topdi. 1725-28 yillarda J. Bradley yorug'lik aberratsiyasini ...