Astrofizika asoslari va kuzatuv usullari

Astrofizika asoslari va kuzatuv usullari. Reja: Astrofizikaning vazifalari va zamonaviy tarmoqlari. Elektormagnit nurlanish spektri. Astrofotometriya. 4. Astrospektroskopiya. Astrofizikadan qo'llaniladigan asosiy as-bob- teleskopdir. U jismdan kelayotgan yorug'likni yigib, fokal tekislikda yorigichning tasvirini hosil qilib beradi Bu tasvirni kattalashtiruvchi linzalar (okulyar) yordamida kuzatiladi, yoki foto-suratga olinadi, murakkabrok yordamchi asboblarga uzatiladi. Teleskop bilan yoki teleskopsiz oddiy kuz bilan kuzatishlariga vizual kuzatishlar deyi-ladi. hozirgi vaqtda fotografik kuzatishlar ay-niksa keng kullaniladi. Bunda yoritgichning tas-viri fotosuratga olinadi va urganiladi. Teles-koplar asosan ikki turga - refraktorlarga( linza-viy teleskooplar) va reflektorlarga ajratiladi. Yakka linza normal tasvirni bera olmaydi. Bu-ning sabablariga optik sistemalar aberratsiyalari deyiladi. Sferik aberratsiya, xromatik aberratsiya, koma, maydon egriligi shular jumlasidandir. hozirgi vaqtda osmon jismlarni o'rganish-da fotografik metod nixoyatda keng kullaniladi. U vizual kuzatishlarga nisbatan quyidagi afzalliklarga ega: 1) Momentallik- juda qisqa vaqt ichida davom etadigan hodisalarni tasvirlash; 2) Panoramalik - bir kancha osmon jeismlarini bir vaqtda fotosuratga olish; 3) obyektivlik- kuzatilayotgan hodisani, obyektni ular aslida qanday bulsa shundayligicha tasvirlash; 4) Integrallik- yorug'lik ta'sirini to'plash; 5) hujjatliylik- fotoplastinkalarni hujjat sifatida saqlash ; 6) Kurinadigan spektr sohasidagina emas balki infrakizil va ultrabinafsha nurlarda fotosuratga olish imkonini borligi. Fotoplastinkaga olingan rasmlardagi tas-virga karab yulduz nurlanishini aniqlash shunga asoslanganki yulduz kancha yorug bulsa uning tasvi-rining diametri ushancha katta va ushancha korarok bular ekan. Aniklikni oshirish uchun fotoelektrik fotometrlar kullaniladi. Bu asboblar foto-effekt hodisasiga asoslanib ishlaydi. Spektrning kuz bilan ko'rib bulmaydigan uzoq kizil va infrakizil qismlarida nur sochuvchi obyektlarni kuzatish yoki fotosuratga olishda elektron-optik almashtirgichlardan va televizion sistemalarda foydalanadilar. Kuz bilan ko'rib bulmaydigan obyektning tasviri EOA foto-katodning sezgir qatlamiga ta'sir etib nurlanish ta'sirida fotokatoddan elektronlar otilib chikadi. Ularning yoruglanuvchi flyuoressensiya-lashuvchi ekranga fokuslanadi, buning natijasida ekranda tekshirilayotgan obyektning tasviri hosil bo'ladi. Juda sezgir trubkali televizion sistemalar xira tasvirlarni ko'rish imkonini beradi. Butun spektr buylab taksimlangan tula ener-giyani o'lchash uchun bolometr ishlatiladi. Bolometrik asboblar issiqlik energiyasini yutish hisobiga ishlaydigan asboblar turiga kiradi. Ularning sezgirligi nurlanishning to'lqin uzunligina bog'liq bulmaydi, yani ular selektiv bo'lmagan asboblardir. Kuz, fotoplastinka va fotoelement-lar selektiv (spektrning turli sohasida turlicha sezgir) asboblardir. Yulduzlar xar qanday kattalashtiruvchi te-leskoplarda nuqta bo'lib kurinadi. Ammo fotop-lastinkada ular, ayniqsa, yorug yulduzlar nuqta bo'lib chikmaydi. Fotosuratni ochiltirish protses-sida metall kumush kristallchalari yorug'lik tush-gan joyning uzidagina emas, balki uning atro-fida xam paydo bo'ladi ; yulduzning tasviri kat-talashib, o'quv doiracha bo'lib chikadi. Ammo bu doirachaning diametri yulduzning haqiqiy katta-ligiga mutlako taalukli emas. o'quv fakat foto-grafik effektdir. Odatla, astronomiyada fotone-gativlar ilmiy tekshiriladi. Chunki pozitivga utganda tasvirda qo'shimcha buzilish bo'lishi ehtimoli katta. Astrofotometriya osmon jismlarining umu-miy nurlanishini o'rganadi. Turli jismlarning ...