Bizning galaktika

Bizning galaktika. Reja : 1. Galaktika kuzatilishi. 2. Galaktika yadrosi tuzilishi. 3. Yulduz tudalri. 4. Yulduzlarning tug'ilish manbalari. Kuyosh va yulduz sistemalari, yulduzlararo chang va gaz, atom va kosmik zarrachalardan iborat maulm strukturali o'zaro dinamik bog'liqk bul-gan sistemaga Galaktika deyiladi. Katta teles-koplar yordamida aniklanishicha, 75 mln ga yaqin Galaktikaga o'xshash sistemalar mavjudligi ma-lum. Ularga Galaktikadan tashqaridagi tuman-liklar yoki galaktikalar deyiladi. Bu paragrafda Kuyosh sistemasini o'z ichiga oluvchi Galaktika bilan tanishamiz. Galaktika umumiy ko'rinishi va katta-kichikligi jihatidan mashxur Androme'da tuman-ligi bilan bir xil. Kuyosh sistemasi Galaktika ichida bo'lganligidan biz uning umumiy kurini-shini bevosita tula tasavvur kila olmaymiz. Galaktika shaklini dastlab uch ukli ellipsoid deb kabul qilish mumkin. Uning simmetriya tekis-ligi - galktik tekislik taxminan Somon yo'lining o'rtasidan utadi. Galaktik tekislik osmon sferasi bilan osmon ekvatoriga 620 burchak ostida oggan holda kesishib, galaktik ekvatorni hosil qiladi. Undan 900 uzoqlikda joylashgan nuqtalar Galaktika kutblari deyiladi. Shimoliy kutbning ekvatorial koordinatalari : = 12 h 49m , = + 270 4 Galaktika shimoliy kutbidan karalganda (u Veronika Sochlari yulduz turkumida) Galaktika markazi yo'nalishidan boshlab oat milining harakat yo'nalishiga teskari yo'nalishda galaktik ekvator buylab hisoblana- digan hamda yoritkich va Galaktika kutbidan utuvchi katta aylangancha bo'lgan burchakli masofa galaktik uzunlama deyiladi va l xarfi bilan belgilanadi. Yoritgich-ning galaktik ekvatordan burchakli balandligi uning galaktik kenglamasi deyiladi va b xarfi bilan belgilanadi. (L-b) - galaktik koordina-talar sistemasi deyiladi. Ularning qiymatlari yoritgichni kuzatish davriga bog'liq emas. Shuning uchun bu sistema yulduzlar astronomiyasida keng kullaniladi. Osmon sferasining har xil yo'nalishdagi maydonchalarida turli ravshanlikdagi yulduzlar-ning sonini hisoblash, yulduzlarning tuda-tuda bo'lib joylashishlarini tekshirish, infrakizil va radioto'lqinlarda galaktik chang va gazlarni kuzatish usullari yordamida Galaktikada materiyaning taksimlanish qonunlari urganiladi. Galaktikadagi turli-tuman obyektlar ular-ning joylashishiga karab uch turga bulinadi. Galaktik tekislikda yaqin joylashgan jismlarni tekislik tashkil etuvchilar, Galaktika kutblari-ga yaqin va uni xar tomonlama urab turuvchi jismlarni sfera tashkil etuvchilar deyiladi. Galaktikaning ayrim joylarida tuplangan va o'zaro dinamik bog'liq bo'lgan yulduzlar gruppasiga yulduzlar tudasi deyiladi. Shaklining ko'rinishiga karab yulduzlar tudasi tarkok yoki sharsimon bo'lishi mumkin. Tarkok tudada unlab yoki yuzlab, sharsimon tudada esa xatto bir necha un minglab yulduz bo'lishi mumkin. Yuludzlar biror tudani tashkil etishi birlik sferik yuzdagi yulduzlar soni tudagi yaqin-lashgan sari ortib borishiga karab aniklanadi. Yulduz tudalarining birinchi ruyxatini 1771 yilda fransuz astronomi Messe tuzgan edi. Bazi edi. Bazi tudalar hozirgacha uning ruyxati belgilanadi. Masalan, Gerkulesdagi sharsimon tula M 13, yani Messe ruyxatida 13-urinda, tumanliklar va yulduzlar tudalarining yangi umumiy katalogida (NGC da) esa 6205 - urinda turadi, yani NGC 6205 deb ...