Geomagnit qattiqligining magnit maydoni to'fonlari davrlaridagi o'zgarishlarini tadqiqoti

O'zbekiston RespublikaSI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA FAKULTETI ASTRONOMIYA YO'NALISHI ASTROFIZIKA KAFEDRASI Geomagnit qattiqligining magnit maydoni to'fonlari davrlaridagi o'zgarishlarini tadqiqoti Malakaviy bitiruv ishi Bajaruvchi: Murodova Nasiba Ilmiy rahbar: dots.T.A.Alimov Malakaviy bitiruv ishi Astrofizika kafedrasida bajarildi. Kafedraning 2012 yil 24 maydagi majlisida muhokama qilindi va himoyaga tavsiya etiladi (bayonnoma № 13). Kafedra mudiri: dots.T.A.Alimov Malakaviy bitiruv ishi YaDAKning 2012 yil dagi majlisida himoya qilindi va ball bilan baholandi (bayonnoma № ). YaDAK raisi: A'zolari: Samarqand - 2012 M U N D A R I J A Kirish Bob I. Birlamchi kosmik nurlarning energetik spektri va kimyoviy tarkibi §1.1. Birlamchi kosmik nurlarning energetik spektri §1.2. Birlamchi kosmik nurlarning kimyoviy tarkibi §1.3. Kosmik nurlarning solishtirma energiyasi Bob II. Kosmik nurlarning astrofizik aspektlari §2.1. Kosmik nurlar energetik spektrini darajali funksiya bilan ifodalanish xususiyati §2.2. Kosmik zarralarni ularning kosmik manbasida tezlashtirish mexanizmini modellari §2.3. Kosmik nurlarning astrofizik aspektlari Bob II. Kosmik neytronlarni qayd qilish va olingan natijalarni qayta ishlash usullari §3.1. Neytronli monitorlar §3.2.Samarqand neytron supermonitori §3.3. Olingan eksprimental natijalarni qayta ishlash usuli Bob IV. Geomagnit qattiqlikning magnit maydoni to'fonlari davrlaridagi o'zgarishlar §4.1. Kosmik nurlar intensivligining vaqtli variasiyalarini klassifikatsiyasi §4.2. Magnit to'fonlari davrlaridagi geomagnit qattiqlikning o'zgarishlari §4.3. Geomagnit qattiqligi o'zgarishlarini forbush-effekt kattaligiga bog'liqligi Xulosalar Adabiyotlar KIRISH Kosmik nurlarini birinchi marotiba 1912 yili Viktor Gess ochgan [1,11,20]. U Vena shahridagi Radiyli institutining xodimi bo'lgan va ionizatsiyalashgan gazlarning nurlanishini o'rganish bilan shug'ullangan. O'sha vaqtda bilganki barcha gazlar xuddi shuningdek atmosfera xam xamma vaqt kuchsiz ionlashgan bo'ladi. Bundan gazning ichida yoki ionizatsiyani qayd qilayotgan asbob yonida radioaktiv muhit (radiyga o'xshagan) joylashganligini faraz qilish mumkin. Bu farazini tekshirish uchun ionizatsiyani qayd qiluvchi asbobni yuqoriga ko'tarish kerak va ionizatsiyani balandlikka qarab o'zgarishini tekshirish kerak. Agar yuqoriga chiqqan sari ionizatsiya kamaysa, u holda ionizatsiyalanuvchi zarralarning manbai yer sirtida yoki yer qa'rida joylashganligini ko'rsatadi. Gess tajribasida aksi bo'lib chiqdi. Yuqoriga chiqqan sari atmosfera gazining ionizatsiyalanish darajasi oshib boradi, bundan gazni ionizatsiyalovchi nurlanish manbai yuqorida koinotda joylashganligi kelib chiqadi. Yuqoridan yerga qarab tushayotgan zarralar yer atmosferasini ionizatsiyalashayotganligi kelib chiqadi. Hozirgi vaqtda aniqlanishicha kosmik nurlar asosan protonlar va turli xil yadrolardan tashkil topgan, tarkibiga geliy yadrolaridan tortib temir yadrolarigacha kiradi. Kosmik nurlarning ochilishini birinchi kunlaridan boshlab bunday zarralarni manbai nimalar, ular koinotda qanday tezlashadi degan astrofizik savollar o'rtaga tashlandi. Hozirgi vaqtda biz bilamizki bu savolning javobi bir qiymatli emas zarralarni kosmik tezlashtirgichlari yerdagi zarralarni tezlashtirgichlar xususiyatidan katta farq qiladi. Zarralarni kosmik ...