Qora tuynuklar hosil bo'lish mexanizmining fizik xossalari

O'zbekiston RespublikaSI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA FAKULTETI ASTRONOMIYA YO'NALISHI ASTROFIZIKA KAFEDRASI Qora tuynuklar hosil bo'lish mexanizmining fizik xossalari Malakaviy bitiruv ishi Bajaruvchi: Qo'chqorov Saloxiddin Ilmiy rahbar: dots.I.Jabborov Malakaviy bitiruv ishi Astrofizika kafedrasida bajarildi. Kafedraning 2012 yil 24 maydagi majlisida muhokama qilindi va himoyaga tavsiya etiladi (bayonnoma № 13). Kafedra mudiri: dots.T.A.Alimov Malakaviy bitiruv ishi YaDAKning 2012 yil dagi majlisida himoya qilindi va ball bilan baholandi (bayonnoma № ). YaDAK raisi: A'zolari: Samarqand - 2012 M U N D A R I J A Kirish……3 Bob - Qora tuynuklarning hosil bo'lishi haqidagi tasavvurlar……5 §1.1. Qora tuynuklar qanday hosil bo'ladi…….5 §1.2. Qora tuynuk qanday topiladi?6 §1.3. Gipoteza va paradokslar……11 Bob - II. Qora tuynuklarning turlari va tortishish maydoni……14 §2.1. Shvarsshild tenglamasi…….14 §2.2. Aylanmaydigan qora tuynukning tortishish maydoni……16 §2.3. Aylanayotgan qora tuynukning maydoni……22 Bob - II. Qora tuynuklarning asosiy xossalari……26 §3.1. Qora tuynuk tortishish maydonidagi fizik jarayonlar……26 §3.2. Qora tuynuklarning asosiy xossalari…….29 Xulosalar34 Foydalanilgan adabiyotlar……35 KIRISH Koinotda uchraydigan g'aroyib obyektlardan biri qora tuynuklar yoki kollapslar deb ataluvchi cheksiz kata zichlikka ega bo'lgan osmon jismlaridir. Uning g'aroyibligini mohiyati shundan iboratki , jismlarning o'zaro gravitatsion ta'sirlari intensivligi ularning massasi bilan aniqlanadi. Boshqa ta'sirlari esa ularning massalariga bog'liq emas. Bu shuni bildiradiki, agar fazoning biror sohasida modda miqdori ma'lum kritik qiymatdan oshsa gravitatsion kuchlar boshqa ta'sirlardan katta bo'lib ketadi. Natijada gravitatsion kuchlar tortishish kuchlaridan iborat bo'lgani uchun qaralayotgan jism siqila boshlaydi. Neytron kashf etilgandan so'ng og'ir yulduzlarning taqdiri nima bo'lishini tushunishga yordam berdi. Ulkan tortilish kuchlari erkin elektronlarni protonlarga bosadi va elektr jihatdan neytral zarrachalar - neytronlar hosil bo'ladi. Zichligi benihoya katta bo'lgan neytron yulduzlar tug'iladi. Bunday materiyaning kub shaklidagi qandga o'xshagan bo'lakchasi bir milyard tonnadan ortiq massaga ega bo'ladi, qumday bir bo'lak neytron zarrachasi esa qudratli elektrovozni muvozanatga keltiradi. Umumiy nisbiylik nazariyasida fazo - vaqt uzliksiz deb tasavvur etilsa, bunday siqilishga hech qanday chegara qo'yib bo'lmaydi. Natijada, qaralayotgan nazariyaga ko'ra jism nuqtaga siqiladi, bu vaqtda gravitat-sion maydonlarning intensivligi cheksizga ortib ketadi, fazo esa shunchalik egrilanadiki, uning tomonlari to'liq birlashadi. Bunday to'dadan chiqib ketish uchun tezlik unda yorug'lik tezligidan har qancha kata bo'lish kerak, demak moddaning birorta zarrachasi ham, birorta nurlanish kvanti ham uni tark eta olmaydi, ya'ni shunday obyekt hosil bo'ladiki, u materiyaning har qanday miqdorini ham yutadi va o'zidan chiqarib yubormaydi. Bunday obyektning sirtiga tushgan har qanday jism undan qaytib chiqa olmaydi, uning tashkil etuvchilari vakansiya-bariXlari qudratli tortishish kuchlari ta'sirida ...