Sferik trigonometriya asoslari

Sferik trigonometriya asoslari. Reja. Paralaktik uchburchak. Bir koordinatal tizimdan ikkinchisiga utish. Yulduz va quyosh vaqtlari . xalqaro, mahalliy, poyas va yozgi vaqtlar. Takvimlar. Astronomiyaning ko'p masalalari sferik uchburchaklar orqali echiladi. Sferik uchburchak deb.3 ta katta aylananing yoylaridan tashkil topgan AVS sferalar sirtiga aytiladi. Bunday sferik uchburchaklar uchun burchaklar yig'indisi xar doim 180 dan katta bo'ladi, lekin 540 dan kichik bo'ladi. Sferik uchburchakni yuzasi E = A + B + C - 180 - sferik ortikchalik, R-sfera radiusi Sferik uchburchakda Paralaktik uchburchak deb, osmon sferasidagi vertikal aylana va yoritgich aylanasini osmon meridiani bilan kesishashi natijasida hosil bo'lgan uchburchakka aytiladi.Uning uchlari dunyo kutbi R, zenit Z va yoritgich M lardan iborat bo'ladi. Agar yoritgich M osmon sferasini g'arbiy kis-mida bulsa ZP toomni (osmon meridiani yoyi) 90 0 - ga teng bo'ladi. - joyning kuzatish kengligi. Agar yoritgich M osmon sferasini sharqiy yarim kismida bulsa, parallaktik uchburchakning tomonlari qiymatlari LPZM=1800 , LPZM=360 -t. Parallaktik uchburchakning ko'rinishi aynan yoritgich uchun kuzatish joyining kengligiga bog'liq bo'ladi. Xar sutkada oy Yulduzlarga nisbatan sharq-ka tomon taxminan 130 ga siljib, 27.3 sutkadan sung u osmonda tula aylanib chikib, yani usha yulduzlar oldiga qaytadi. Oyning yer atrofida yulduzlarga nisbatan (inertsial sanoq sistemasida) aylanish davri yulduz yoki siderik davr deyiladi. Oyning ikkita ketma-ket va bir xil fa'zolari orasida utgan vaqtiga sinodik oy deyiladi. (synodos - birlashish). Bu Oyning quyoshga nisbatan aylanish davri bo'lib, 29.5 sutkaga teng. Astronomiyada qisqa vaqt oraliklarini o'lchashda quyosh sutkalarining uzunligi, yani quyosh markazining 2 ta ketma-ket yuqori (yoki kuyi) kulminatsiyalari oraligida utgan o'rtacha vaqt asosiy birlik hisoblanadi. vaqtni aniklashda quyoshdan tashqari istal-gan yulduzning kulminatsiya paytini belgilash anikrok va kulayrok bo'ladi. quyosh yili 365 quyosh sutkasi 5 soat 48 minut 46 sek. teng. Bu esa oddiy va kulay takvimlar tuzishda qiyinchilik tugdiradi. Insoniyat ko'p asrli tarixida turli sanoq sistemadagi juda ko'p takvimlar tuzilgan va ulardan foydalanilgan. Lekin ularning xammasi uch turga: quyosh, Oy va Oy-quyosh takvimlariga bo'lish mumkin. Takvimni tuzishda takvim yilining davomiyligi iloji boricha quyoshning ekliptika buylab tula aylanish davomiyligiga yaqin buli-shini va takvim yilidagi quyosh sutkalarining soni albatta butun bo'lishini (chunki yangi yilni sutkaning har xil soatida boshlash nokulay) hisobga olish zarur. Shunday sharlarni koniktiradigan takvim aleksandriyalik astronom Sozigen tomondan ishlab chiqilgan va bizning eramizdan avvalgi 46 yilda Rimda yo'liy Tsezar tomonidan joriy etilgan. Keyinchalik buni yo'lian yoki eski stildagi takvim degan nom olgan. Bu takvim ketma-ket 3 yil 365 sutkadan iborat bo'lib, ularni oddiy yillar, xar turtinchi 366 sutkali yilni esa Kabisa yili deyiladi. ...