Yulduz o'lchamlarini aniqlash usullari

Yulduz ulchamlarini aniqlash usullari. Reja : 1. Yorkinlik diagrammasi. 2. Yorkinlik - massa diagrammasi. 3. Yulduzlarning ichki fizik holati va tuzilishi. 4. Kushalok yulduzlar. Spektral analiz yordamida yoki sveto-filtr orqali olingan fotosuratlar bilan muayyan yulduzning qanday nurlarda kuprok nur sochishini aniqlash mumkin. Plank qonuniga ko'ra yulduz nurlansa, uning temperaturasi bilan maksimum nurlanishiga mos keladigan to'lqin uzunlik orasida quyidagi munosabat mavjud bo'ladi. max T = 0,39 sm grad bu formula Vin qonunini ifodalaydi, u absolyut kora jismlar uchun urinlidir. Lekin bizga malumki, yulduzlarning nurlanishi absolyut kora jism nurlanishidan farq qiladi. Yulduz nurlanishini effektiv temperatura bilan xarakterlansa xakikatga ancha yaqin bo'ladi. Yulduz rangi bilan effektiv temperatura orasidagi bog'lanishni miqdoriy tavsifi sifatida rang ko'rsatkichi tushunchasi kiritiladi. Ularning rang ko'rsatkichi kuyidagicha aniklanadi. CL = mf - mfv CL - rang ko'rsatkichi mf - fotografik kattaligi mfv - fotovezual kattaligi. 1991 yilda Gertsshprung va undan bexabar holda Ressel yulduzning absolyut ravshanligi va unga mos spektral sinfi ixtiyoriy kombinatsiyaga ega bo'lishi mumkin emas degan xulosaga keldilar. Bulardan xulosa qilib, ular spektral - yorkinlik diagramasi deb ataluvchi bog'lanishni ko'rib chiqish- di. Bunda yulduzni sfera deb faraz kilsak, kuzatuv- chiga uzoqdan etib kelgan yorug'lik energiyasi kabi bo'ladi. Diagramma yordamida fizikaviy xususiyat-lari umumiy bo'lgan yulduzlar alohida-alohida guruhlarga ajratiladi, yulduzlarning bazi fizikaviy tasviflari orasidagi munosabatlar urganiladi. Diagrammaning pastki kismi kichik yorkinlikdagi yulduzlardan iborat bo'lib, asosan fazoda quyoshga yaqin joylashgan karlik yulduzlarga xosdir. Bazi yulduzlarda geliyga tegishli spektral chiziq bulmasa xam, aslida yulduzda geliy borligiga shubxa kilmasak xam bo'ladi. Masalan, quyosh spektrining yutilish chiziqlari orasida geliyga tegishli chiziq deyarli uchramaydi. Koinotdagi barcha moddalarning 98 % i vodorod va geliydan iborat, 2 % i boshqa ximiyaviy elementlardan iborat degan xulosaga kelingan. Yulduzlarda topilgan elementlarning xammasi Yerda xam mavjud. Fakat ulardagi elementlar miqdori bir-biriga nisbatan katta-kichik-ligi va turli fizikaviy sharoitda bo'lganligi bilan farqlanadi. Ximiyaviy elementlarning nisbiy tarka-lishini yakkol tasavvur qilish uchun koinotdagi vodorodning xammasini 100 deb kabul kilinsa, u holda boshqa elementlarning koinotda taksimla-nishiga quyidagi nisbiy miqdorlar mos keladi. Yulduz diametrini o'lchashning boshqa bir usuli yordamida bazi tusiluvchan kushalok yulduzlar va Algol tipidagi yulduzlar uchun ularning ravshanligi o'zgarish chizigi va nuriy tezliklar chizigi bo'yicha diametrlari aniq-lanadi. Bunda yulduz zichligini quyosh zichligi bilan bir xil deb faraz qilib, Kepler qonuni asosida topilgan massa yordamida yulduz radiusi hisoblanadi. Bu xakda tularok maulmotlar keyingi paragraflarda beriladi. Eng yaqin gigant yulduzlarning diametrlari maxsus interferometrlar yordamida ulchangan. Asbobning ishlash prinsipi yulduzdan kelayotgan yorug'likning bir-biridan uzoqda joylashtirilgan ikkita ko'zgudan kaytib interfereniyalanish hodisasiga asoslangan. Eng katta yulduzlar : kizil utagigant, ...