Astronomiya fani va uning zamonaviy yo'nalishlari

Astronomiya fani va uning zamonaviy yo'nalishlari. Astronomiya - osmon jismlarining va ular sistemalarining harakatini, tuzilishini, kelib chiqishini va rivojlanishini o'rganadigan fan. Astronomiya fani-astro metriya osmon mexanikasi, astro fizika va yulduzlar astronomiyasi kabi asosiy bo'limlarga bulinadi. Astronomiya eng kadimiy fanlardan biri bo'lib u insonning amaliy ehtiyojlari asosida yuzaga keldi va bu ehtiyojlar bilan rivojlandi. boshlang'ich astronomik ma'lumotlar bundan ming yil avval Vavilon, Misr va xito yda malum bo'lgan bo'lib ularning shu mamlakat xalqlari vaqtni o'lchash va gorizant tomonlarini aniklashda foydalanilgan.Bundan tashqari yerning shakli va kattaligi haqida eramizdagi bir necha yuz yil oldingi tushunchalardan boshlab Aristotelning oyning tutilishi paytida unda proyeksiyalangan yer soyasidan shakliga ko'ra planetalar shar shaklida ekanligidan aniklanishi bayon qilingan Aristotel Gipparx Ptolomey olam tuzilishi haqidagi geotsentria ta'limoti ustida fikr yuritganlar. Bulardan tashqari astronomiyada rivojlanishida o'rta asr sharq astronomlarining xizmatlari xam katta. Bulardan: Al-Xorazmiy, Al-Battoniy, Abul Vafo, Al Buzjandiy,Beruniy, Nasriddin va Ulugbek kabi mashxur allomalarning sferik astronomiyaning rivojlanish tarixiga, olam tuzilishi hamda osmon jismlarining fizik tabiatlariga tegishli fikrlarini urganib boradilar. Olam tuzilishining yangi ta'limotining yaratilishida polyak astronomi Nikolay Kopernik, Jordono Bruno, G.Galiley va I.Keplerning xizmatlari haqida g.m hozirgi zamon astronomiyasining metodlari haqida gapirganda uning kadimiy vizual metodga tayangan holda astronomiyada e.m.t-nlari shkalasining deyarli xamma diopazonida , rentgen ultrabinafsha, optik infrakizil hamda radio diopazonida osmon jismlarini tekshirib ulardagi quvvatli fizik jarayonlarni tabiatlarini o'rganish borasida katta yutuklarni kulga kiritganlar. Astronomik kuzatishlar : Astronomik kuzatishlar fizika va ximiyadagi kabi tajribalar rolini bajarsada, lekin ularning o'ziga xos xususiyatlarga ega. Astronomik kuzatishlarning birinchi xususiyati shundan iboratki, bunda kupchilik xollardagi kuzatuvlar urganilayotgan osmon jismlariga nisbatan passiv bo'ladi.Biz bu jismlarga aktiv ta'sir kursata olmaymiz, chunki boshqa tabiiy fanlardagi kabi tajribalar o'tkaza olmaydilar.Fakat kosmik apparatlarning foydalanishgina oy va boshqa planetalar sirtida bevosita tekshirishlar olib borish imkonini beradi.Kupgina osmon hodisalari shunda sekin utadiki ular ustida kuzatishlar olib borish uchun juda uzoq vaqt kerak bo'ladi. Masalan yer ukining o'z orbita tekisligiga ogishini o'zgarishini fakat bir necha yuz yil utgandan keyin yaxshi sezish mumkin. 2-chi xususiyati: osmon jismlari vaziyatini va ularning harakatini o'z uki atrofida va kuyosh atrofida harakatda bo'lgan yerdan turib kuzatiladilar.Osmon jismlari harakatini yerdagi kuzatuvini kupincha kuzgalmas deb karaymiz.Masalan : yoritkichlarning chiqishi va botishi haqida suzlaganimizda bu, yerning o'z uki atrofida aylanishining kuyoshning yulduz turkumlari buylab yillik harakati esa, yerning kuyosh atrofida aylanishidan kelib chikadi. Bundan tashqari yerning harakati oqibatda osmon manzarasi yil davomida yerdagi kuzatuvga nisbatan uzgarib boradi, kuzatuvchining yerning kaysi joyida bo'lishgagina emas shuningdek uning sutkaning va yilning kaysi vaqtida kuzatishiga xam bog'liq boladi. Masalan: bizda kishgi ...