Osmon jismlarining tortishish kuchlari ta'siridagi harakati

Osmon jismlarining tortishish kuchlari ta'siridagi harakati. Reja. Kosmik tezlikva orbitalarning shakli. Planetalar harakatidagi cheklanishlar. Neptunning kashf etilishi. Ko'tarilishlar. Yerning massasiniva zichligi. Osmon jismlarining masasini aniqlash. 1. Nyuton(1643-1727) Oy harakatlarni kuzatishlarga asoslanib va planetalar harakatining Kapler kashf etgan qonunlarning davomi qilib, butun olam tortishish q qonunini aniqladi. Bu qonunga asosan, koinotdagijami jismlar bir-biriga masalarning ko'paytmasiga tog'ri proporsional va oralaridagi masofalarning kvadratiga teskari proporsional Bo'lgan kuch tortiladi. Buyerda m1 va m2- ikki jismning massasi r-ular orasidagi masofa, G-gravitatsion doimiysideb atalgan proporsionalli koyfisenti. Butun olam tortishish qonuni planetalar va Quyosh atrofidagi harakatni yo'ldoshlarni planetalar atrofidagi harakatni, qo'shloq va parlell yulduzlarning umumiy markazi atrofidagi harakatni tushuntiradi. Jism ma'lum tezlikda o'zi tortilib turgan markaz atrofida aylana chizadi. Bunday tezlik birinch kosmik yoki doimiy tezlik deyilib, Yerning sun'iy yo'ldoshlar sifatidagi jismlar sun'iy yo'ldoshlari sifatidagi jismlar shunday tezlik bilan uchiriladi. Yerning sirtiga aylanma orbita uchun birinchi kosmik tezlik 8 kms ega. Uranning harakatidagi chetga chiqishni bizga ma'lum planetalar keltirib chiqaradigan chekinishlar tushuntrib bermasa, demak Urandahali kashf etilmagan jismlar tortish kuchi ta'sir ko'rsatmoqda, degan farazniLevere(Fransiyadava Adims (Angliyada) o'rtacha tashlanadigan Ular deyarli bir vaqtda o'zining tortishi bilan bunday chetga vujudga keltirayotgan noma'lum jismlarning Urandan keyin qayerda bo'lishini hisoblab chiqdilar. Ko'tarilishlar zaralar o'zaro tortishishi natijasida jism shar shaklini olshga intiladi. Shuning uchun quyosh planetalar ularning yo'ldoshlari va yulduzlarning shakli shar shakliga yaqin. Jismlarning o'z o'qi atrifida aylanishi ularning epsilonga aylanish o'qi bo'yicha siqilishiga olib keladi. Boshqa jism tortishi jism planetaning ma'lum nuqtasida vamarkazga vijudga keladigan tezlanishlar farqi ko'tarilish tezlanishi deyiladi.Quyosh ham yerda ko'tarilishlar vapasayishlar keltiradi lekin ular Oynikiga nisbatan kuchsiz bo'ladi Oyning yer atrifida aylanishidan ko'ra Yerning o'z o'qi atrofida tezroq aylanishi sababli ko'tarilish cho'qisiniOy o'ziga tortadi suv bilan okeanning qattiq tubi o'rtasida ishqalanish yuz beradi.Natijada ko'tarilish ishqalanishi deb ataladigan hodisa yuz beradi. Agar jismlarga birinchi kosmik tezlikdan marta katta (11,2kms) tezlik.Yerning orbita bo'yicha o'rtacha tezligi 30 kms.Yer orbitasi shakli aylanga yaqin, demak yerning orbitadagi tezligi Quyoshdan yergacha bo'lgan masofadagi parobolik tezlik ga teng Kapler qonunlarini faqat alohida qilib olgan ikkita jismning o'zari tortishish kuchi ta'sirida vijudga keladigan harakatlari qaraliyaotgandagina aniq bajariladi. Kapler qonunlariga qatiy bo'ysinib yuz beradigan harakatdan chetga chiqishlar chekinishlar deyilad. Quyosh sistemasidagi chekinishlar uncha katta emas,chunki har bir planetaning quyoshga tortilishi boshqa planetalarga tortilishidan ancha kuchli.Quyosh sistemasida eng kuchlu chekinishlarni massasi Yernikidan taxminan 300 marta ortiq bo'lgan Yupiter vijudga keltirildi. Neptunning kashf etilishi fan erishgan eng asosiy yutuqlardan biri tabiatni bilish cheklanmaganni ko'rsatuvchi dalillardan biri Neptunning mavjudligini jablash yo'li bilan qalam uchida kashf etish bo'ldi. Saturundan keyin ...