Quyosh sistemasidagi jismlar tabiati

Quyosh sistemasidagi jismlar tabiati Reja 1. Astyeroidlar. 2. Bolidlar va myetyeoritlar. 3. Komyetalar. Ularning harakati va fizik tabiati. 1. Asteroidlar Kichik planyetalar yoki asteroidlar, asosan Mars va Yupityer orbitasi oralig'ida aylanadi va bevosita qaraganda ko'rinmaydi. Birinchi kichik planeta 1801 yilda kashf etilgan va uni an'anaga ko'ra grek-rim mifologiyasidagi yunonlardan biri - Serera deb atashdi. Tezda boshqa kichik planetalar topildi va ularga Pallada, Vesta, va Yunona nomlari berildi. Hozirgi vaqtda 300 dan ortiq asteroidlar ma'lum. Asteroidlarning umumiy massasi, yer massasining atigi 0,1 qismiga to'g'ri keladi. Eng yorug' asteroid - Vesta, oltinchi yulduz kattaligi yulduzlardan yorug' bo'lmayi. Eng katta asteroid -Serera. Uning diametri 800 km va u mars orbitasidan narida bo'lganidan quvvatli teleskoplar yordamida ham uning kichik yuzasida hech narsa ko'rib bo'lmaydi. Kashf etilgan asteroidlardan eng kichigining diametri bir kilometrga yaqin. Albatta asteroidlarda atmosfera yo'q. Osmonda kichik planetalar yulduzlarga o'xshab ko'rinadilar, shuning uchun ham ularga asteroidlar ya'ni qadimgi grek tilidan tarjima qilib, yulduzsimonlar deb nom berilgan. Yulduzlar osmonida ular ham planetalarga xos bo'lgan sirtmoqsimon harakat qiladilar. Ba'zi asteroidlarning orbitalari haddan tashqari ekssentrisitetga ega. Buning oqibatida ular o'z orbitalarining pyeryegyeliyida Quyoshga Marsdan ham, va hatto yerdan ham ikar esa Myerkuriydan ham yaqin kyeladi. 1978 yilda kashf etilgan astyeroidga, kyeyinchalik ushbu darslik muallifi sharafiga Voronlyeviya degan nom byerildi. 2. Bolidlar va meteoritlar. Tabiatda juda kam uchraydigan va osmonda uchib o'tadigan olov shar bolid deyiladi. Bu hodisa atmosfyeraning qalin qatlamlariga myetyeor jismlar dyeyiladigan yirik qattiq zarralarning kyelib kirishi tufayli sodir bo'ladi. Bolidlar ko'pincha syezilarli darajada ko'rinma diamyetrga ega bo'lib, ba'zida hatto kunduzi ko'rinadi. Dindor kishilar bunday olov sharlarni, og'zidan olov chiqarib nafas oluvchi uchar ajdarholar dyeb talqin qilganlar. Havoning katta qarshiligiga duch kyelgan myetyeor jismlar ko'pincha parchalanib kyetadi, va uning parchalari yerga gumbirlagan tovush chiqarib tushadi. Myetyeor jimslarning YErga tushgan qoldiqlari myetyeoridlar dyeyiladi. Uncha katta bo'lmagan myetyeor jismlar, ba'zan yer atmosfyerasida butunlay bug'lanib kyetadi. Ko'pchilik hollarda uning massasi uchish vaqtida yemirilib ancha kamayadi va u havoning qarshiligi natijasida kosmik tyezligini yo'qotib, odatda, sovushga ulgurgan myetyeorid qoldiqlari ko'rinishda yerga yetib kyeladi. Ba'zan butun bir myetyeor yomg'ir yog'adi, myetyeroidlarning 3 xili mavjudligi ma'lum: toshli, tyemirli va tosh - tyemirli. Ba'zan myetyeoridlar tushgandan kyeyin ko'p yillar o'tgach topiladi. Ayniqsa, tyemir myetyeoridlar ko'p topilgan rodiaktiv elyemyentlar va qo'rg'oshinning miqdoriga qarab myetyeoridlarning yoshi aniqlanadi. Ularning yoshi har xil. Eng qadimgi myetyeoridlarning yoshi 4,5 mlrd yilga tyeng. Eng katta myetyeoridlardan ba'zilari katta tyezlik bilan tushganda portlab kyetadi va oydagi kratyerlarni eslatadigan myetyeorid kratyerlarni vujudga kyeltiradi. YAxshi saqlangan kratyerlar-dan eng kattasi AQSHning ...