Yulduzlar osmoni va uning sutkalik ko'rinma aylanishi yulduz turkumlari

Yulduzlar osmoni va uning sutkalik ko'rinma aylanishi, yulduz turkumlari. 1. Yulduz turkumlari. R E J A : 2. Eng yorug' yulduzlarning nomlanishi. 3. Osmon sferasi asosiy nuqtalari. 4. Quyoshning yillik ko'rinma aylanishi: ekliptika, zodiac soha. T a y a n c h i b o r a l a r: Osmon sferasi, zenit, matematik gorizont, vertikal aylanalar, osmon meridiani, kenglik aylanalari Osmon yoritgichlarining ko'rinma vaziyatlarini va harakatlarini o'rganish uchun kuzatish paytida ularning o'rinlarini aniqlash zarur bo'ladi. Buning uchun yoritgichlarning osmondagi vaziyatlarini ma'lum yo'nalishlarga nisbatan o'rganish yetarli bo'lib, ko'p hollarda, ulargacha bo'lgan masofalarni aniqlashga ortiqcha ehtiyoj sezilmaydi. Yoritgichlarning ko'rinma vaziyatlari va harakatlarini o'rganishdan oldin, ayrim tushunchalar hamda osmonning asosiy nuqta, chiziq va aylanalari bilan tanishishga to'g'ri keladi. Osmon sferasi deb, radiusi ixtiyoriy qilib olingan va markazi kuzatuvchining ko'zi turgan nuqtada yotgan shunday sferaga ayti-ladiki, bu sferada ma'lum vaqtda yulduzlar, osmonda qanday ko'-rinsa, shundayligicha proyeksiyalangan bo'ladi. Ta'rifdan ko'rinishicha, osmon sferasi markazidagi nuqtada joylashgan kuzatuvchi, uning sirtida joylashgan yulduzlarni osmonda qanday ko'rinsa, shundayligicha ko'radi. Osmon sferasida yoritgichlarning o'zaro joylashishini aniqlashda, ularning ko'rinma va haqiqiy harakatlarini o'rganishda osmonning quyidagi asosiy nuqta, chiziq va aylanalariga tayaniladi. Osmon sferasining markazida turgan kuzatuvchidan o'tkazil-gan vertikal yo'nalishning osmon sferasi bilan kesishgan ikki nuqtasidan biri (kuzatuvchining bosh tomoni yo'nalishidagisi) zenit (Z), unga diametral qarama-qarshi yotgan ikkinchisi esa nadir (Z' deb yuritiladi (10- rasm). Sferaning bu nuqtalarini tutash-tiruvchi to'g'ri chiziq vertikal chizig deyiladi. Osmon sferasini, uning markazidan vertikal chiziqqa perpen-dikulyar qilib o'tkazilgan tekislik bilan kesishishidan hosil bo'lgan katta aylana - matematik gorizont fab yuritiladi. Sferaning vertikal o'q orqali o'tuvchi tekisliklar bilan kesishishidan hosil bo'lgan katta aylanalari esa vertikal aylanalar deb ataladi. Yuqorida eslatilgan nuqta va chiziqlar kuzatuv- chining Yer sirtidagi o'z o'rnini o'z-gartirishiga bog'liq ravishda o'zgarib turadi. Osmon sferasining, Yershari-ning asosiy chiziq va nuqtalari bilan bog'liq bo'lgan shunday nuqta va chi-ziqlari mavjudki, ular Yerning istalgan joyidan kuzatilganda ham o'z holatlarini o'zgartirmaydi. Olam qutblari, olam o'qi, osmon ekvatori ana shunday nuqta, chiziq va aylanalardan hisoblanadi. Yer o'qi davomlarining osmon sferasi bilan kesishgan nuqtalari olam qutblari deyiladi. Yer shimoliy qutbi davomining osmon sferasi bilan kesishgan nuqtasi olamning shimoliy qutbi P, janubiy qutbi davomining sfera bilan kesishgan nuqtasi esa olamning janubiy qutbi P' deyiladi. Olam qutblarini tutashtiruvchi o'qni olam o'qi deb yuritiladfN-Osmon sferasini markazidan o'tib, uni olam o'qiga tik tekislik bilan kesishishidan hosil bo'lgan katta aylana osmon ekvatori deyiladiXOsmon ekvatori Yer ekvatori bilan bir tekislikda yotadi. Osmon ekvatori tekisligiga parallel tekisliklar bilan sferani kesishishidan hosil bo'lgan aylanalar sutkalik parallel lar deyiladi. Olam o'qi ...