Mirzo Ulug'bek va uning adabiy merosini o'rganishning astranomiyani o'qitishdagi ahamiyati

Mirzo ulug'bek va uning adbiy merosini o'rganishning astranomiyani o'qitishdagi ahamiyati I. Kirish: 1. Ulug'bek va uning maktabining ilmiy faoliyati. 2. Ulug'bek rasadxonasining faoliyati va uning merosini dunyo olimlari tomonidan o'rganilishi. II. Asosiy qism. 1. Astranomiyada Kirish darsi bayonida ulug'bekning ilmiy mersini ahamiyati. 2. Yulduz tukumlari va Yulduzlar xaritasi mavzusini o'tishda Ziji Ko'ragoniy - Ulug'bek astranomiya maktabi yodgorligining ahamiyati. II. Xulosa. Ulug'bek 1394 yilning 22 martida Amir Temurning eron va yaqin Osiyo mamlakatlariga qilgan buyuk besh yillik yurishi davrida Ozarbayjonning Sultoniya shahrida qoldirgan ug'rug'ida dunyoga keldi. Temur bu yurishida ko'pincha karvonni (ug'ruqni) xotinlari bilan (o'ziga yoldosh bo'ladiganlardan tashqari) Sultoniyada qoldirardi. 1393-1394 yillardagi karvonning to'xtatilishida, uning 17 yoshli o'g'li Shohruxning xotini, chig'atoy zodagoni G'iyosiddin Tarxanning qizi Gavharshod unga o'g'il nevara hadya qildi. Ayni paytda Temurning askarlari Mesopatamiyada (Iroqda) jang qilishardi. 16 aprel kuni Mardin shahri Temurning qo'liga o'tdi. 17 aprelda esa Sultoniyadan yetib kelgan chopar, Temurni nabira ko'rgani bilan tabrikladi. Bu xushxabar sabab bo'lib, Temur Mardin shahri ahliga shafqat qildi va soliq to'lovidan ozod qildi. Astronom G'.Jalolovning fikricha, Koshiy Iskandar o'limidan keyin, yani 1416 yilning yozidayoq Ulug'bek tomonidan Samarqandga taklif etirozilik beradi. Shu munosabat bilan Ulug'bek ko'p olimlarni to'plab, 1417 yili rasadxonani qurishga bag'ishlangan majlis ham chaqirgan. Rasadxona qurilishi bo'yicha Ulug'bekning zamondoshi tarixchi Abdurazzoq Samarqandiy bu majlis haqida shunday yozadi: Majlis bo'lajak rasadxonani shunday qurish kerakki, oqibatda u vaqt o'tishi bilan tebranmasin, siljimasin, uzoq yillar abadiy tursin. Buning (rasadxona qurish) uchun (yig'ilish) Samarqandning Shimoli-Sharqidan maqul joy ko'rsatdi. Uni qurish yakunlangunga qadar quyidagilar bajarilsin: rasadxona bo'lajak xodimlarining bilimlari takomillashtirilsin, qo'shimcha jadvallar tuzilsin va zarur (kuzatish) asboblarning uzvlari tayyorlansin. Mirzo Ulug'bek rasadxonasining o'rni tilga olingan XVII asrga oid vaqf hujjati. XIX asrning oxirida V. L. Vyatkin tomonidan o'qilgan Baxtga qarshi, Ulug'bek rasadxonasining qurilgan vaqti haqida tarixiy manbalardan aniq, hozirgacha uchraydigan bahslarga nuqta qo'yadigan ma'lumot hali-hanuz topilgani yo'q. V.Bartold Ulug'bek va uning davri asarida 1420 yil voqealari haqida tarixchi Abdurazzoq aytganlaridan xulosa qilib, madrasa va observatoriyaning qurilish ishlari 1420 yili yakunlangan degan fikrga keladi. Arxeolog V.Shishkin rasadxona qoldiqlarini qazish paytida uning janub tomonidan topilgan uchta tanga haqida gapirib, ulardan ikkitasining chetida 823 hijriy yil(melod bo'yicha 1420 yil) degan yozuv bo'lganini malum qiladi. Mirxondning Ravzat us-safoda yozishicha, rasadxona binosi jadal suratlar bilan qurilganini inobatga olinsa, u 1420 yoxud 1421 yili qurilganligi ayon bo'ladi. Solih Zakiyning Osor al-Boqiya asarida Ulug'bek 824 hijriy yili(yani 1420 yili) qurilgan rasadxonaga G'iyosiddin Jamshid va Qozizoda Rumiyni yetakchi shaxslar etib tayinladi, - deb yozadi. Ziji Guragoniyning so'zboshisida: Biz yoritg'ichlarni kuzatish masalasini hal ...